آخرین تیر در خشاب علیه ایران | بازی پیچیده غرب و روسیه؛ پوتین در حال ارائۀ یک راه‌حل میانه
به گزاش همشهری آنلاین، روسیه دست به کار شده و برای تمدید مهلت استفاده از سازوکار «مکانیسم ماشه» (اسنپ‌بک) پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه کرده است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه هم روز گذشته در پاسخ به سؤالی در این باره گفت: «در جریان پیش‌نویس این قطعنامه و در حال بررسی متن آن هستیم و مواضع خود را در این ارتباط اعلام می‌کنیم.» هنوز به صورت رسمی جزئیات این پیش‌نویس منتشر نشده اما لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال نسبت به آن ابراز ناامیدی کرده و گفته اروپا و آمریکا آن را نخواهند پذیرفت؛ چراکه این پیش‌نویس بندی دارد که استفاده از «مکانیسم ماشه» در آینده را منتفی می‌کند.
سازوکار ماشه که به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض توافق از سوی ایران، تحریم‌های بین‌المللی را به طور خودکار بازگردانند، قرار است در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شود. فعال شدن مکانیسم ماشه همه تحریم‌ها علیه ایران را بازمی‌گرداند. این در حالی است که راهبرد فشار حداکثری از سوی بلوک غرب علیه تهران سال‌هاست اجرا می‌شود و تحلیلگران بر این موضوع تأکید دارند که اگرچه فعال‌شدن این مکانیزم می‌تواند ایران را «تحدید» کند اما در حال حاضر خاصیتش در «تهدید» است و اروپا و آمریکا نمی‌خواهند این چماق طلایی را از دست بدهند.
از سوی دیگر اروپا جبهه اوکراین را هم در نظر می‌گیرد و این برآورد وجود دارد که پای کی‌یف هم به معامله باز شود. بنابراین همه چیز به جلسه نهایی شورای حکام در ماه اکتبر بستگی دارد و با توجه به سرعت و شدت تحولات، باید منتظر ماند و دید که سرنوشت میراث پرهزینه به جا مانده از برجام به کجا خواهد رسید.
پیش‌نویس روسیه و تفسیرهایی که از آن می‌شود
رسانه‌های غربی گزارشی از پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه منتشر کرده‌اند. این سند که به نظر می‌رسد با هدف تمدید مهلت مکانیسم ماشه تنظیم شده، با واکنش‌های محتاطانه و حتی منفی کشورهای غربی مواجه شده است. طبق روایت نورمن، پیش‌نویس روسیه خواستار تمدید شش ماهه دوره اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ و در نتیجه، امکان استفاده از مکانیسم ماشه تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶ است.
برخی منابع تصویری از این پیش‌نویس منتشر کرده‌اند.
بر این اساس بندهای کلیدی که با هدف ایجاد یک راه‌حل دیپلماتیک و فراهم آوردن زمان بیشتر برای مذاکرات تدوین شده، به شرح زیر است:
– تمدید شش ماهه دوره ۱۰ ساله ذکر شده در قطعنامه ۲۲۳۱، با امکان تمدید مجدد.
– تعلیق هرگونه بررسی اساسی در مورد مسائل مربوط به اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام برای دوره تمدید.
– درخواست از طرف‌های اصلی برجام برای از سرگیری فوری مذاکرات.
با این حال، بخش دوم این پیش‌نویس، یعنی بند «تعلیق بررسی اساسی»، محل مناقشه و سوءظن کشورهای غربی قرار گرفته است. لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال و برخی کارشناسان این بند را به گونه‌ای تفسیر می‌کنند که هدف اصلی روسیه از آن، محدود کردن امکان فعال‌سازی مکانیسم ماشه در دوره تمدید است. به اعتقاد آن‌ها، «بحث و بررسی پیرامون مکانیسم اسنپ‌بک» استفاده از این اهرم را غیرممکن سازد. همین امر باعث شده که تحلیلگران و رسانه‌های غربی پیش‌بینی کنند که سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه، انگلیس) و آمریکا به دلیل «عدم اعتماد به نیت روسیه»، این پیش‌نویس را رد خواهند کرد و احتمالاً این قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل به ۹ رأی مثبت لازم نخواهد رسید.
بازی پیچیده غرب و روسیه
در نگاه اول، تحلیل نورمن و هم‌فکرانش منطقی به نظر می‌رسد. غرب از تلاشی که به زعم او، برای خلع سلاح آن‌ها صورت می‌گیرد، استقبال نخواهند کرد. اما در یک نگاه از زاویه‌ای دیگر می‌توان دریافت که موضوع پیچیده‌تر از این است. در واقع، غرب و به خصوص اروپا، ممکن است در خفا از این اقدام روسیه راضی باشند و آن را به عنوان فرصتی برای حفظ یک اهرم فشار حیاتی تلقی کنند.
این دیدگاه با روایتی که نورمن از مخالفت غرب ارائه می‌دهد، متفاوت است. در این تحلیل، غرب و آمریکا به دنبال از دست دادن اهرم فشار خود نیستند، بلکه می‌خواهند آن را برای زمان مناسب‌تری حفظ کنند.
حفظ آخرین تیر در خشاب
مکانیسم ماشه آخرین ابزار فشار قانونی و بین‌المللی غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران است. اگر این مکانیسم در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شود، غرب دیگر نمی‌تواند با اتکا به سازوکارهای شورای امنیت، تحریم‌های ساختاری علیه ایران را بازگرداند. در این صورت، برای اعمال هرگونه تحریم جدید، آن‌ها به رأی مثبت چین و روسیه نیاز خواهند داشت که اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، کاری غیرممکن است. بنابراین، تمدید این مکانیسم به آن‌ها اجازه می‌دهد تا این اهرم را برای روز مبادا حفظ کنند.
اهرم امتیازگیری
در شرایطی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال فشار حداکثری و تضعیف ایران است، داشتن یک اهرم فشار با مهلت نامحدود یا تمدیدپذیر، بسیار ارزشمند است. غرب می‌تواند با استفاده از همین تهدید، ایران را در حالت عدم قطعیت نگه دارد و برای هرگونه مذاکره یا تعامل، امتیازات بیشتری طلب کند. این اهرم به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به جای فعال‌سازی فوری، از آن به عنوان یک ابزار امتیازگیری استفاده کنند.
موازنه قوا در منطقه
با توجه به تحولات اخیر و بازآرایی قدرت در منطقه، غرب به شدت به دنبال بازگرداندن تعادل پیشین است. مکانیسم ماشه و تهدید به بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی، تنها ابزار مؤثر در دست غرب برای ایجاد فشار ساختاری بر ایران است. از دست دادن این ابزار، آن‌ها را در وضعیتی بسیار ضعیف‌تر قرار خواهد داد.
نفع روسیه و جبهه اوکراین
یکی از اهداف بلندمدت اروپا، ایجاد یک رژیم تحریمی سخت‌گیرانه است که بتواند علیه روسیه نیز اعمال شود. فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، می‌تواند زیرساخت‌ها و قوانین لازم برای اعمال تحریم‌های مشابه علیه روسیه را فراهم کند. بنابراین، حفظ این مکانیسم و تمدید مهلت آن، به اروپا فرصت می‌دهد تا در زمان مناسب، این استراتژی را پیاده کند.
از سوی دیگر، این روزها مناسبات کرملین، ناتو و کاخ سفید شدت گرفته و تلاش‌ها برای ایجاد توافق صلح در جبهه اوکراین وارد فاز جدیدی شده است. با در نظر گرفتن منافع استراتژیک و پنهان مسکو در تصویب قطعنامه مذکور، این احتمال وجود دارد که پوتین حاضر به اعطای امتیاز در حوزه اوکراین شود.
یک ماشه و چند نشان
در نهایت، پرونده هسته‌ای ایران و تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه، یک بازی یک‌طرفه نیست. اگرچه غرب تلاش می‌کند با القای ضعف در ایران، هراس از این فشردن ماشه را افزایش دهد، اما واقعیت این است که شلیک آن برای دو طرف خطرآمیز است. اگر ایران آسیب ببیند، اروپا نیز متحمل زیان خواهد شد.
ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات منطقه‌ای و جهانی می‌تواند در صورت فشار بی‌محابای غرب، با اقدامات متقابل، این تقابل را به یک بازی پرهزینه برای همه طرف‌ها تبدیل کند.
بنابراین به نظر می‌رسد تلاش روسیه برای تمدید مهلت، هم به نفع خودش و هم به نفع چین به‌عنوان یک کشور با نفوذ ایستا و هم به سود غرب است. این اقدام، به طرف اروپایی فرصت می‌دهد تا به جای شلیک آخرین تیر و ورود به یک تقابل سخت، به مدیریت بحران و حفظ اهرم‌های فشار خود ادامه دهد. این تمدید احتمالی شش ماهه، یک وقفه در جنگ اعصاب بین‌المللی است نه پایان آن.
