سایه مرگ شترهای بی‌ساربان بر جاده‌های جنوب/ در این مسیرها شترها “جان” می‌گیرند!
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بندرعباس، تصادف با شتر دیگر برای مردم شرق هرمزگان خبر تازه‌ای نیست؛ جاده‌هایی که شب‌ها بیشتر به مسیری برای عبور حیوانات شب‌گرد شبیه‌اند تا مسیر رفت‌وآمد خودروها، محورهای مواصلاتی جاسک، سیریک، لیردف، کروچ و بشاگرد در ماه‌های اخیر شاهد افزایش چشمگیر حوادثی بوده‌اند که عامل اصلی آن شترهای سرگردانی هستند که بدون ساربان در مسیر خودروها پرسه می‌زنند.
در شرق هرمزگان، جایی میان دریا و کوه، جاده‌هایی امتداد یافته‌اند که روزگاری مسیر زندگی و دادوستد بودند، اما امروز برای بسیاری از مردم محلی یادآور حادثه، ترس و داغ عزیزانند. تصادف با شتر دیگر برای اهالی جاسک، سیریک، لیردف، کروچ و بشاگرد خبر تازه‌ای نیست. شب‌ها، جاده‌ها بیش از آن‌که مسیری برای عبور خودروها باشند، به گذرگاه حیوانات شب‌گرد بدل شده‌اند؛ جایی که سایه سنگین یک شتر در تاریکی، گاه به بهای جان یک انسان تمام می‌شود.
تنها در هفته گذشته، دو حادثه برخورد خودروهای سنگین با شتر در محور جاسک ـ کروچ رخ داد که یکی از آنها منجر به تلف شدن حیوان و خسارات سنگین مالی به خودرو شد اما در بسیاری از موارد، نتیجه این تصادفات تلخ‌تر است؛ انسان‌هایی که جان خود را در این جاده‌ها از دست می‌دهند و بر‌اساس آمارهای غیررسمی، طی ده سال گذشته بیش از 50 نفر در تصادف با شترهای سرگردان در شرق هرمزگان جان باخته‌اند و صدها نفر دیگر مصدوم شده‌اند آماری که به گفته امدادگران اورژانس 115، تنها شامل حوادث ثبت‌شده در حضور نیروهای امدادی است و واقعیت احتمالاً بیش از این ارقام است.
تنها در هفته گذشته، دو حادثه در محور جاسک ـ کروچ رخ داد؛ در یکی از آنها، کامیونی پس از برخورد با شتری سرگردان چپ کرد و بارش در جاده پخش شد. راننده با آسیب شدید از مرگ گریخت اما شتر درجا تلف شد. این صحنه برای امدادگران اورژانس دیگر غریب نیست؛ آنان هر چند روز یک‌بار، در همین جاده‌ها شاهد منظره‌ای هستند که ترکیبی از آهن درهم‌شکسته، خاک، خون و بدن بی‌جان حیوانی بی‌صاحب است.
بر اساس آمارهای غیررسمی، در ده سال گذشته بیش از 50 نفر در تصادف با شترهای سرگردان در شرق هرمزگان جان باخته‌اند و صدها نفر دیگر مجروح شده‌اند. به گفته نیروهای امدادی، این آمار تنها شامل حوادثی است که گزارش شده‌اند؛ بسیاری از تصادف‌ها در جاده‌های فرعی یا روستاهای دورافتاده اصلاً ثبت نمی‌شوند. در واقع، آنچه در آمارها می‌بینیم، تنها بخش کوچکی از واقعیت تلخ جاده‌های جنوبی است.
در گذشته، هر شتر صاحبی داشت و هر ساربان، نگهبان گله بود. اما در سال‌های اخیر با مهاجرت روستاییان، خشکسالی و تغییر شیوه معیشت، بسیاری از شترها رها شده‌اند یا در بیابان‌های مرزی سرگردان مانده‌اند. نبود حصار، روشنایی و تابلوهای هشدار در محورهای طولانی و کم‌رفت‌وآمد، خطر را چندبرابر کرده است.
رانندگان محلی می‌گویند: شب اگر چراغ نوربالا هم بزنی، رنگ بدن شتر در تاریکی جاده دیده نمی‌شود؛ تا ببینی، دیگر دیر شده. وزن بالای شتر و ارتفاع زیاد آن باعث می‌شود هنگام برخورد، سقف خودرو خرد شود و احتمال مرگ سرنشین‌ها بسیار بالا برود، اما با وجود هشدارهای متعدد، هنوز بسیاری از جاده‌های شرق هرمزگان حتی چراغ‌های پایه‌دار هم ندارند. در محورهای جاسک و سیریک، طول برخی مسیرها بیش از 100 کیلومتر است و هیچ نور یا حفاظی در حاشیه راه وجود ندارد.
ریشه این بحران تنها در تاریکی شب نیست، بلکه در تاریکی تصمیم‌هاست. خشکسالی‌های متوالی، از بین رفتن مراتع و نبود منابع غذایی کافی، شترها را از بیابان به جاده‌ها کشانده است. در عین حال، فقر اقتصادی سبب شده مالکان شترها نتوانند نگهبان یا ساربان دائمی برای گله‌های خود داشته باشند؛ در برخی موارد، شترها از نواحی مرزی وارد خاک ایران می‌شوند؛ چراکه در بخش‌هایی از مرز با عمان و پاکستان، کنترل و حصار فیزیکی کافی وجود ندارد. این موضوع، بعدی فرامرزی به ماجرا می‌دهد که تاکنون در تصمیم‌گیری‌ها نادیده گرفته شده است، اما مسئولان محلی بارها از اجرای طرح «شترنشان» سخن گفته‌اند؛ طرحی برای شناسنامه‌دار کردن و نصب تراشه روی شترها. اما این طرح نه به‌صورت سراسری اجرا شده و نه بودجه پایداری برای آن در نظر گرفته شده است.
بیمه‌ها معمولاً خسارت برخورد با حیوانات را به‌طور کامل پرداخت نمی‌کنند و رانندگان محلی که توان مالی بالایی ندارند، گاه در اثر یک تصادف ساده، خودرو و سرمایه‌شان را از دست می‌دهند.تکرار این حوادث احساس ناامنی و بی‌اعتمادی به زیرساخت‌ها را افزایش داده است. رانندگان ترانزیت تمایل خود را برای عبور از مسیر جاسک و سیریک از دست می‌دهند و این مسئله، تجارت محلی و گردش مالی منطقه را کاهش می‌دهد؛ از سوی دیگر، تلفات انسانی موجب بحران‌های روانی و خانوادگی شده است؛ بسیاری از خانواده‌ها در این مناطق با از دست دادن سرپرست یا نان‌آور خود، دچار فقر شدیدتر می‌شوند.
کارشناسان راه و ترافیک معتقدند پیشگیری از این حوادث، تنها با یک رویکرد چندجانبه ممکن است؛ نصب علائم هشدار در محورهای حادثه‌خیز، احداث حصار در حاشیه جاده‌ها، نورپردازی مسیرها و مهم‌تر از همه، اجرای طرح‌های کنترل دام‌های رهاشده ولی در کشورهای حاشیه خلیج فارس، مانند عمان و امارات، با نصب گردنبندهای مجهز به GPS روی شترها، موقعیت آنها به‌صورت لحظه‌ای رصد می‌شود تا در نزدیکی جاده‌ها هشدار صادر شود. چنین فناوری‌هایی در ایران نیز در دسترس است اما نیازمند برنامه‌ریزی و اراده اجرایی است و تا آن زمان، شرق هرمزگان همچنان در انتظار تصمیمی جدی است؛ تصمیمی که شاید بتواند شب‌های تاریک جاده‌های جاسک و سیریک را از سایه شترهای بی‌ساربان نجات دهد.
بی‌توجهی برخی شترداران به هشدارهای قانونی
با وجود تمام هشدارها و جلسات رسمی، جاده‌های شرق هرمزگان هنوز آرام نگرفته‌اند. شب‌ها، شترها همچنان بی‌ساربان از دل بیابان به دل آسفالت می‌زنند و عبورشان، لرزه بر دل رانندگان محلی می‌اندازد. فرمانداری جاسک، از ماه گذشته تا امروز بارها بر لزوم کنترل و ساماندهی دام‌های رهاشده تأکید کرده، اما آنچه در عمل دیده می‌شود، تضادی آشکار میان تصمیم‌های اداری و واقعیت‌های میدانی است.
احمد جمال‌الدینی، فرماندار جاسک، در ابلاغیه‌ای صریح خطاب به دهیاران و شوراهای روستاهای تابعه، اعلام کرده بود: دهیاران موظف‌اند در مدت دو هفته، شترداران حوزه خود را شناسایی و فهرست آنان را به دستگاه‌های ذی‌ربط ارسال کنند. پس از این مهلت، هرگونه مشاهده شتر بدون ساربان، به‌منزله تخلف محسوب می‌شود و دام‌ها به‌صورت شبانه‌روزی توقیف خواهند شد.
این تصمیم در ظاهر قاطعانه به نظر می‌رسید، اما اکنون با گذشت بیش از یک ماه از ضرب‌الاجل تعیین‌شده، در جاده‌های جاسک، لیردف، کروچ و سیریک هنوز مناظر آشنای قدیمی تکرار می‌شود: شترهایی که آزادانه میان جاده پرسه می‌زنند، گاه به دنبال علف خشک در حاشیه راه و گاه سرگردان میان ماشین‌های عبوری.
کارشناسان امور محلی می‌گویند بخش بزرگی از مشکل نه در نبود قانون، بلکه در ضعف نظارت و اجرای آن است. دهیاران، در بسیاری از روستاهای شرق هرمزگان، عملاً ابزار و توان لازم برای شناسایی دقیق مالکان شترها را ندارند. بسیاری از این دام‌ها متعلق به عشایر فصلی هستند که در زمان‌های مختلف در منطقه جابه‌جا می‌شوند و مالکیت دام‌ها به‌صورت شفاهی و سنتی تعریف شده است.
از سوی دیگر، نبود امکاناتی چون قرق‌گاه، مکان نگهداری موقت و نیروی کافی برای توقیف شترها، اجرای دستور فرمانداری را عملاً دشوار کرده است. یکی از مسئولان محلی می‌گوید: ما حتی خودرو مناسب برای انتقال شتر نداریم. وقتی شتری در جاده پیدا می‌شود، اگر بخواهیم توقیفش کنیم، باید چند نفر با طناب بیایند و تا چند ساعت حیوان را کنترل کنند. هیچ سازوکار مشخصی برای این کار در نظر گرفته نشده است.
در این میان، بی‌توجهی برخی مالکان به هشدارهای رسمی، ریشه در شرایط اقتصادی نیز دارد. نگهداری ساربان دائمی برای هر گله، هزینه‌ای سنگین است. بسیاری از شترداران محلی با درآمدی اندک از فروش لبنیات یا کرایه دادن دام‌ها زندگی می‌کنند و در شرایط تورم و گرانی، توان پرداخت دستمزد برای مراقبت شبانه‌روزی را ندارند. این چرخه معیوب سبب شده تصمیمات قانونی از سوی مردم به عنوان «تهدیدی معیشتی» دیده شود، نه اقدامی برای امنیت جاده‌ها.
برخی شترداران در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم می‌گویند: اگر بخواهیم برای هر چند شتر ساربان بگیریم، باید زندگی‌مان را بفروشیم. دولت باید کمک کند، نه اینکه فقط جریمه کند؛ نتیجه چنین وضعیتی، کاهش اعتماد اجتماعی نسبت به تصمیمات اداری است. مردم می‌بینند که وعده‌ها تکرار می‌شود، اما خطر همچنان پابرجاست. از سوی دیگر، رانندگان و خانواده‌هایی که قربانی این حوادث شده‌اند، احساس می‌کنند قانون فقط روی کاغذ اجرا می‌شود.
آنها معتقدند ادامه این وضعیت می‌تواند به بحرانی گسترده‌تر تبدیل شود. شرق هرمزگان، به‌ویژه محور جاسک ـ لیردف، مسیر حیاتی ترانزیت کالا و سوخت به بندر جاسک است. تکرار تصادف‌ها باعث کاهش اعتماد رانندگان ترانزیت، افزایش هزینه حمل‌ونقل و در نهایت، ضربه به تجارت و اقتصاد محلی می‌شود و از منظر زیست‌محیطی نیز، افزایش برخورد خودروها با شترها به کاهش تدریجی جمعیت این گونه بومی منجر می‌شود؛ گونه‌ای که بخشی از هویت فرهنگی و طبیعی منطقه است. به این ترتیب، بحران نه‌تنها جان انسان‌ها را می‌گیرد، بلکه به محیط‌زیست و معیشت مردم هم لطمه می‌زند.
کارشناسان محلی راه‌حل را در دو محور خلاصه می‌کنند: اجرای واقعی تصمیمات اداری و ایجاد مشوق‌های حمایتی برای مالکان دام. فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها می‌توانند با همکاری جهاد کشاورزی، بیمه و دهیاری‌ها، سامانه‌ای برای ثبت دقیق مالکان شترها ایجاد کنند. تخصیص یارانه برای به‌کارگیری ساربان، ایجاد قرق‌گاه‌های موقت، و استفاده از فناوری‌های نو مانند تراشه یا گردنبندهای موقعیت‌یاب (GPS) می‌تواند تا حد زیادی از بروز حوادث جلوگیری کند.
در کنار آن، آموزش عمومی و آگاهی‌بخشی از طریق رسانه‌های محلی و مدارس نیز نقش مهمی دارد. مردمی که بدانند هر شتر رهاشده ممکن است جان هم‌استانی‌شان را بگیرد، در برابر چنین رفتارهایی بی‌تفاوت نخواهند ماند. اکنون بیش از یک ماه از فرمان توقیف شترهای بدون ساربان می‌گذرد، اما جاده‌ها هنوز در تسخیر سایه‌های خاموش حیواناتی‌اند که قربانی بی‌توجهی انسان شده‌اند؛ اگر این چرخه تکراری شکسته نشود، باید پذیرفت که در جاده‌های شرق هرمزگان، هر شب، خطر از بیابان برمی‌خیزد و در تاریکی جاده جان می‌گیرد.
کارشناسان حوزه ایمنی جاده‌ای بر این باورند که برخوردهای موردی با مالکان یا توقیف چند رأس شتر، هرچند اقدامی بازدارنده در کوتاه‌مدت است، اما در بلندمدت نمی‌تواند مانع تکرار حوادث مرگبار در جاده‌های شرق هرمزگان شود. به گفته آنان، مسئله شترهای سرگردان در این منطقه تنها یک تخلف فردی نیست، بلکه ریشه در ترکیبی از عوامل ساختاری، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی دارد که بدون برنامه‌ای جامع، هر تصمیمی به‌سرعت بی‌اثر می‌شود.
مالکی بی‌توجه، شترش را رها کرده و حیوان در جاده تصادف کرده است. اما در واقعیت، پشت هر حادثه زنجیره‌ای از مشکلات دیرینه پنهان است. خشکسالی‌های پیاپی و از بین رفتن مراتع شرق هرمزگان باعث شده بسیاری از شترداران سنتی دیگر نتوانند دام‌های خود را در چراگاه‌های طبیعی نگه دارند. در گذشته، هر قبیله یا طایفه محدوده مشخصی برای چرای دام داشت و شترها با همراهی ساربان و نظام محلی «نگهبان گله» مدیریت می‌شدند. اما با فروپاشی این نظام سنتی، کاهش جمعیت روستایی و مهاجرت جوانان به شهر، کنترل گله‌ها از دست مالکان خارج شده است.
از سوی دیگر، نبود بیمه کارآمد دام، هزینه بالای خوراک و کمبود نیروی کار باعث شده بسیاری از مالکان شتر، ناچار شوند دام‌های خود را آزادانه در بیابان رها کنند. این رهاسازی اگرچه از دید آنان صرفه‌جویی در هزینه است، اما در واقع آغاز زنجیره‌ای از خطرهاست که در نهایت به مرگ انسان‌ها ختم می‌شود. جاده‌های شرق هرمزگان، از جمله محورهای جاسک ـ سیریک، لیردف ـ بشاگرد و کنارک، از مناطق پرخطر کشور محسوب می‌شوند. کارشناسان می‌گویند طراحی این مسیرها در دهه‌های گذشته بدون توجه به الگوی زیست دام‌ها انجام شده است. نبود فنس‌کشی، روشنایی ناکافی، علائم هشداردهنده ضعیف و عدم وجود مسیرهای ویژه عبور دام، همه عواملی هستند که باعث می‌شوند حضور یک حیوان بزرگ‌جثه مانند شتر به فاجعه‌ای مرگبار بینجامد.
در کشورهای بیابانی مانند عربستان سعودی، امارات و عمان، تجربه مشابهی وجود داشت. آن کشورها با صرف هزینه‌های کلان، برای کنترل عبور شترها از جاده‌ها اقدام به ایجاد نوارهای فنس‌دار، نصب گردنبندهای مجهز به GPS و تابلوهای هوشمند هشدار عبور حیوانات کردند. نتیجه، کاهش چشمگیر تصادفات و نجات جان ده‌ها انسان و حیوان بود.اما در ایران، هنوز در بسیاری از محورهای جنوبی، ابتدایی‌ترین ابزار ایمنی مانند چراغ‌های پایه‌دار یا فنس‌کشی ساده هم وجود ندارد.
اگرچه قانون کنترل دام‌های رهاشده و مسئولیت مالکان در قبال خسارات ناشی از آن در مقررات کشوری به‌صراحت آمده است، اما در سطح اجرا، این قانون تقریباً بی‌اثر است. در شرق هرمزگان، شناسایی دقیق مالکان دام به‌دلیل پراکندگی جمعیت، نبود سامانه ثبت ملی شترها و جابه‌جایی عشایر بسیار دشوار است. در نتیجه، وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد، هیچ نهادی مسئولیت مستقیم آن را نمی‌پذیرد.
کارشناس اداره راه می‌گویند: ما اگر هم بخواهیم خسارت بگیریم یا شکایت کنیم، اول باید ثابت کنیم آن شتر متعلق به چه کسی بوده، و این در عمل غیرممکن است. مالکان هم معمولاً شتر را رها می‌کنند و می‌گویند حیوان خودش از بیابان آمده است. این خلأ قانونی، عملاً به مصونیت رفتاری برخی مالکان انجامیده و باعث شده برخوردهای مقطعی مانند توقیف چند شتر یا تذکر شفاهی به دهیاران، هیچ نتیجه پایداری نداشته باشد.
یکی از فعالان شرق هرمزگان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت: بارها شاهد بوده‌ایم که پس از توقیف چند رأس شتر، همان دام‌ها دوباره در مسیر جاده‌ها دیده می‌شوند متأسفانه نبود مکان ثابت برای نگهداری دام‌های توقیفی و ضعف در پیگیری حقوقی مالکان، باعث شده بازدارندگی لازم ایجاد نشود. در برخی محورهای فرعی حتی تابلوهای هشدار وجود ندارد و رانندگان مسافر یا ترانزیت از خطر پیش‌رو بی‌اطلاع هستند.
با توجه به افزایش تصادفات و خسارات جانی، بسیاری از کارشناسان خواستار ورود جدی‌تر استانداری و دستگاه قضایی استان هرمزگان به این موضوع شده‌اند آنان معتقدند تنها با تشکیل کارگروه ویژه ساماندهی دام‌های رهاشده، تعیین مسئولیت دقیق میان دستگاه‌ها و برخورد بدون اغماض با متخلفان می‌توان این بحران را مهار کرد.
یکی از فعالان اجتماعی جاسک در گفت‌وگو با تسنیم می‌گوید: تا زمانی که برخوردها جنبه تعارفی دارد، شترداران احساس خطر نمی‌کنند اگر برای مدتی جمع‌آوری شترها و جریمه مالکان به‌صورت واقعی اجرا شود، در کمتر از چند ماه معضل برطرف می‌شود امنیت مردم نباید قربانی بی‌توجهی چند نفر شود. تداوم این وضعیت می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای رانندگان، صنعت حمل‌ونقل و حتی وجهه گردشگری منطقه داشته باشد. اکنون نگاه‌ها به تصمیم نهایی مسئولان استانی دوخته شده است تا با اقدام قاطع، شب‌های تار جاده‌های شرق هرمزگان دوباره امن شوند.
انتهای پیام/864/.
