جای خالی صندوق‌های رمزارزی در بورس
سعیده محمد – ایده روز | در دهه‌های گذشته، بازارهای مالی همواره در پاسخ به نیازهای نوظهور سرمایه‌گذاران، ابزارهای نوین و ساختارهای نوآورانه طراحی کرده‌اند. یکی از برجسته‌ترین تحولات دهه اخیر، ظهور و گسترش دارایی‌های دیجیتال، بویژه رمزارزها بوده است. امروزه، رمزارزها نه صرفاً به عنوان ابزاری برای مبادله، بلکه به عنوان کلاس جدیدی از دارایی در سبد سرمایه‌گذاران نهادی و خرد در سراسر جهان جای خود را باز کرده‌اند.
در این میان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر رمزارزها نقشی کلیدی در توسعه ساختارمند این بازار ایفا کرده‌اند. این صندوق‌ها با تبدیل دارایی‌های دیجیتال به ابزارهای قابل مدیریت و قانون‌مند، امکان مشارکت گسترده‌تر سرمایه‌گذاران، افزایش شفافیت و تقویت کنترل‌های نظارتی را فراهم کرده‌اند. با وجود این تحولات جهانی، بازار سرمایه ایران هنوز فاقد ابزارهای رسمی برای سرمایه‌گذاری در دارایی‌های دیجیتال است. این مقاله تلاش دارد با مرور تجربیات موفق بین‌المللی در حوزه صندوق‌های رمزارزی، خلأها و فرصت‌های مغفول‌مانده در ساختار بازار سرمایه ایران را بررسی کند.
تجربه جهانی: از صندوق‌های خصوصی تا ETFهای رمزارز
کشورهای پیشرو در توسعه بازار رمزارز، در طراحی ابزارهای مالی نوآورانه بسیار سریع عمل کرده‌اند. در حال حاضر، انواع مختلفی از صندوق‌های رمزارزی در سطح جهانی فعال‌اند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
صندوق‌های ETF رمزارز
نخستین ETF رمزارزی موفق در سال 2021 در بورس کانادا راه‌اندازی شد. پس از آن، با تصویب ETF آتی بیت‌کوین توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) و در سال 2024، با پذیرش رسمی ETF بیت‌کوین اسپات شرکت بلک‌راک، بازار رمزارزها وارد مرحله‌ای جدید از بلوغ نهادی شد. این ETFها امکان خرید و فروش دارایی‌های رمزارزی را در قالب اوراق بهادار سنتی فراهم می‌کنند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی (Private Crypto Funds)
این صندوق‌ها معمولاً در ساختارهای سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital) یا صندوق‌های ثروت خصوصی (Private Equity) فعالیت دارند. هدف آنها سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی بلاک‌چین، استارتاپ‌های رمزارزی یا خرید سبدهای متنوعی از توکن‌های دارای ارزش بنیادی است.
صندوق‌های شاخص رمزارزی (Crypto Index Funds)
با هدف کاهش ریسک‌های خاص هر توکن، برخی شرکت‌ها مانند Bitwise و Galaxy Digital صندوق‌هایی طراحی کرده‌اند که بر اساس شاخصی از چند رمزارز اصلی (مانند BTC، ETH، SOL، BNB و…) سرمایه‌گذاری می‌کنند.
صندوق‌های درآمد ثابت رمزارزی
این صندوق‌ها از محل سپرده‌گذاری رمزارزها در پلتفرم‌های وام‌دهی غیرمتمرکز (DeFi lending) سود کسب کرده و به سرمایه‌گذاران سود پرداخت می‌کنند. هرچند این حوزه ریسک‌هایی خاص خود دارد، اما در حال رشد سریع است.
مزایای صندوق‌های رمزارز برای اقتصاد و سرمایه‌گذار
وجود صندوق‌های رمزارزی در ساختار رسمی اقتصاد چند پیامد مثبت کلیدی دارد:
شفافیت و قانون‌مندی بازار رمزارز: با ورود نهادهای رسمی، بازار رمزارز از حالت زیرزمینی و غیررسمی خارج شده و تحت نظارت مالی قرار می‌گیرد.
افزایش مشارکت سرمایه‌گذاران نهادی: صندوق‌های ساختارمند زمینه ورود بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و صندوق‌های بازنشستگی به بازار را فراهم می‌کنند.
افزایش امنیت سرمایه‌گذاری: بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد، دانش یا زیرساخت لازم را برای نگهداری رمزارز ندارند. صندوق‌ها این چالش را رفع می‌کنند.
توسعه مالی و تنوع‌بخشی سبدها: رمزارز به‌عنوان یک کلاس دارایی مستقل می‌تواند ریسک کلی سبدهای سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.
وضعیت کنونی در ایران: بازارهای بدون نهاد و پرریسک
در ایران، بازار رمزارز علی‌رغم حجم بالای معاملات، عملاً در ساختار اقتصادی رسمی کشور جایگاه روشنی ندارد. ده‌ها هزار ایرانی در صرافی‌های داخلی یا خارجی، بدون چهارچوب قانونی مشخص اقدام به خرید و فروش رمزارز می‌کنند. نهادهای سیاست‌گذار نیز هنوز نتوانسته‌اند موضع شفاف و یکپارچه‌ای در قبال این پدیده اتخاذ کنند.
مهم‌ترین خلأهای موجود عبارتند از:
نبود چهارچوب قانونی برای فعالیت صندوق‌های رمزارزی
سازمان بورس و بانک مرکزی هر یک به‌طور جداگانه هشدارهایی درباره رمزارزها صادر کرده‌اند، اما هیچ دستورالعمل یا چهارچوب عملیاتی برای تأسیس صندوق‌های رمزارزی تدوین نشده است.
فقدان ابزار سرمایه‌گذاری امن برای مردم
در نبود صندوق‌های تخصصی، مردم یا به معاملات غیررسمی پناه می‌برند یا به‌کلی از این بازار فاصله می‌گیرند.
عدم توانایی شرکت‌های مدیریت دارایی برای پاسخگویی به تقاضای جدید
با وجود تخصص بالا و ظرفیت حرفه‌ای نهادهای مالی کشور، آنها به دلیل محدودیت‌های قانونی از ارائه خدمات نوین محروم مانده‌اند.
فرصت‌های پیشرو
برای ایجاد تحول در این حوزه، پیشنهادهای عملی زیر قابل بررسی هستند:
راه‌اندازی صندوق‌های رمزارز مبتنی بر توکن‌های دارای پشتوانه داخلی
به عنوان مثال، صندوق‌هایی با پشتوانه طلا، ارز دیجیتال بانک مرکزی، یا توکن‌های رسمی قابل رهگیری (مانند ریال دیجیتال) می‌توانند گام اول باشند.
تدوین دستورالعمل مشترک میان سازمان بورس و بانک مرکزی
ایجاد کارگروه مشترک برای تنظیم مقررات دارایی‌های دیجیتال در چهارچوب بازار پول و سرمایه، گامی اساسی است.
صدور مجوز آزمایشی
(Regulatory Sandbox)
می‌توان پروژه‌های پایلوت صندوق رمزارزی را تحت نظارت دقیق، در یک دوره آزمایشی راه‌اندازی کرد.
تدوین چهارچوب برای سبدگردانی دیجیتال
شرکت‌های سبدگردان می‌توانند مدیریت سبدهای ترکیبی (ریالی، ارزی، رمزارزی) را با مجوزهای خاص به‌صورت محدود آغاز کنند.
نتیجه‌گیری: اگر امروز آغاز نکنیم، فردا دیر است
بازار دارایی‌های دیجیتال یک واقعیت تثبیت‌شده در اقتصاد جهانی است. تجربه کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، سنگاپور، آلمان و امارات متحده عربی نشان می‌دهد که برخورد قانون‌مند و آینده‌نگر با این بازار، نه‌تنها خطرناک نیست، بلکه موجب جذب سرمایه، افزایش شفافیت و گسترش نهادهای مالی می‌شود.
در ایران نیز اگرچه نگرانی‌هایی در زمینه پول‌شویی، خروج سرمایه یا عدم نظارت وجود دارد، اما راه‌حل آن حذف موضوع نیست، بلکه طراحی سازوکار نظارتی هوشمندانه است. فقدان صندوق‌های رمزارزی در ساختار بازار سرمایه کشور، امروز یک ضعف قابل جبران است، اما اگر این تأخیر ادامه یابد، ممکن است به فرصتی از دست‌رفته در رقابت منطقه‌ای و جهانی تبدیل شود.
