ایران، اروپا و روسیه در میدان ۲۲۳۱؛ جدال بر سر زمان و سرنوشت ماشه
همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در حالی‌که تنها چند روز تا پایان مهلت احتمالی فعال‌سازی مکانیسم ماشه باقی مانده است، ایران، اروپا و روسیه در میدان پیچیده‌ای از دیپلماسی و فشار قرار گرفته‌اند. تازه‌ترین تحلیل‌های اندیشکده‌ها و رسانه‌های غربی نشان می‌دهد اروپا زمان اندکی برای تصمیم‌گیری دارد، روسیه در پی تعویق روند تحریم‌هاست و ایران با تاکید بر «تعهد به دیپلماسی» به دنبال حفاظت از برجام در ۱۰ سالگی آن و عادی شدن پرونده هسته‌ای کشور است.
خبرها از ژنو تا نیویورک روایتگر آن است که تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) با دقت در حال سبک‌سنگین کردن گزینه فعال‌سازی مکانیسم ماشه‌اند، در حالی که روسیه با ارائه پیش‌نویس تازه‌ای در شورای امنیت تلاش کرد این فرآیند را برای دست‌کم ۶ ماه به تعویق بیندازد.
اندیشکده تهدیدات بحرانی وابسته به موسسه مطالعات جنگ در گزارشی نوشته است «اروپا در برابر فشار زمان قرار گرفته است. اگر تا پایان ماه آگوست اقدامی صورت نگیرد، گزینه ماشه عملا بی‌اثر می‌شود. به همین دلیل دیپلمات‌های اروپایی بیم دارند روسیه با بهره‌گیری از جایگاه خود در شورای امنیت، مسیر این روند را مسدود کند.» به گفته تحلیلگران این نهاد، ایران همزمان با مذاکرات علنی در ژنو، در سطحی پنهان‌تر در حال رایزنی با مسکو است تا فضای تنفسی بیشتری در برابر فشارهای غرب فراهم آورد.
روزنامه گاردین نیز در گزارشی نوشت روسیه با ارائه پیش‌نویس خود در شورای امنیت، به‌دنبال آن است که اجرای مکانیسم اسنپ‌بک را برای ۶ ماه به تاخیر بیندازد. این رسانه با اشاره به مواضع دیپلمات‌های اروپایی افزود: بریتانیا، فرانسه و آلمان نگرانند که اگر پیش از آغاز ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت اقدام نکنند، فرصت برای فعال‌سازی ماشه از دست برود. مسکو به‌طور حساب‌شده در پی آن است که با استفاده از ابزارهای حقوقی و دیپلماتیک، فشار غرب را خنثی کند.
همزمان، فرانس۲۴ در تحلیلی از نگرانی اروپایی‌ها نسبت به آنچه «پتانسیل مزاحمت روسیه» خوانده شد، خبر داد. یک کارشناس در گفت‌وگو با این رسانه گفت: «دیپلمات‌های اروپایی به‌خوبی می‌دانند که هرگونه تاخیر در روند ماشه، عملا به سود تهران و مسکو تمام می‌شود. در شرایطی که آمریکا به‌شدت بر تشدید فشار تاکید دارد، این امکان وجود دارد که اروپا با تردید و دودلی مواجه شود.»
در تهران اما روایت متفاوتی جریان دارد. مقامات ایران بر «تعهد به دیپلماسی» تاکید دارند. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزیر امور خارجه در حساب کاربری خود در ایکس نوشت: دکتر تخت‌روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی ۳ کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند. ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که ۳ کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.» این پیام صریح، نشان‌دهنده آن است که تهران توپ را در زمین اروپایی‌ها می‌بیند و آنها را مسئول هرگونه تشدید تنش می‌داند. بر همین اساس هم بازرسان آژانس دیگر اجازه بازرسی در ایران را پیدا نمی‌کنند.
از سوی دیگر، روسیه با طرح پیشنهادی خود، نه تنها به‌دنبال حمایت از تهران است بلکه می‌خواهد نقش تعیین‌کننده‌ای در معادلات هسته‌ای ایفا کند. به نوشته گاردین، «پیش‌نویس روسیه بیش از آنکه شانس تصویب داشته باشد، یک ابزار فشار سیاسی علیه غرب محسوب می‌شود. حتی اگر اکثریت شورا با آن همراهی کنند، وتوی احتمالی آمریکا عملا آن را بی‌اثر خواهد کرد. اما همین طرح می‌تواند روند تصمیم‌گیری اروپایی‌ها را مختل کند و فرصت بیشتری به ایران بدهد.»
ایالات متحده هم با دقت تحولات را دنبال می‌کند. واشنگتن بارها اعلام کرده که خروجش از برجام مانع از آن نیست که به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت علیه تهران اقدام کند. به همین دلیل، کارشناسان معتقدند آمریکا در صورت نیاز می‌تواند از ابزار حقوقی خود برای جلوگیری از تصویب پیش‌نویس روسیه استفاده کند.
در سطح منطقه‌ای، ادامه بن‌بست در مذاکرات می‌تواند پیامدهای امنیتی تازه‌ای به‌همراه داشته باشد. فرانس۲۴ به نقل از تحلیلگران نوشت: هرگونه تاخیر یا شکست در مسیر دیپلماسی هسته‌ای، احتمال افزایش تنش‌های نظامی در خاورمیانه را بالا می‌برد. اسرائیل به‌طور علنی هشدار داده که در صورت ناکامی شورای امنیت در مهار برنامه هسته‌ای ایران، گزینه‌های دیگر روی میز خواهد بود.
این فضای متناقض باعث شده تا بسیاری از ناظران آینده مذاکرات را در هاله‌ای از ابهام ببینند. از یک‌سو، ایران در تلاش است با تاکید بر دیپلماسی و وعده پایبندی مشروط، زمان ۱۰ سالگی برجام را تحت کنترل درآورد؛ از سوی دیگر، اروپا زیر فشار ایالات متحده و با نگرانی از اقدامات روسیه، به دنبال حفظ حداقل انسجام درونی خود است.
در نهایت، به نظر می‌رسد روزهای آینده تعیین‌کننده خواهد بود. اگر اروپایی‌ها تا پیش از آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت تصمیم به فعال‌سازی ماشه نگیرند، فرصت تاریخی آنها برای فشار بر ایران ممکن است از دست برود. و اگر روسیه موفق شود روند را به تاخیر اندازد، ایران نیز می‌تواند از این فرصت برای تقویت مواضع داخلی و منطقه‌ای خود استفاده کند.
آنچه در ژنو آغاز شده و در نیویورک ادامه خواهد یافت، به دنبال یافتن راهی برای جلوگیری از ورود برجام به مرحله غیرقابل بازگشت است.
