حمل‌و‌نقل متهم ردیف اول آلودگی هوا
سعیده محمد – ایده روز | براساس اعلام سازمان هواشناسی از دوشنبه (26 آذر) تا پنجشنبه (۲۹ آذر) به‌تدریج غبار محلی و انباشت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا بویژه در مناطق پرتردد شهری در کلانشهرها مورد انتظار است. اگرچه بی‌کیفیتی و ماندگاری آلودگی هوا، بخصوص در سال‌های اخیر معضل کلانشهرهای ایران شده است، اما بسیاری از کشورها با اجرای برنامه‌هایی توانسته‌اند از این معضل عبور کنند.
قوانین و مصوبات زیادی درخصوص مقابله با آلودگی هوا در سال‌های گذشته تصویب شده است. مجلس شورای اسلامی، هیأت دولت، شورای‌عالی محیط‌‌زیست و کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا ازجمله مراجع اصلی وضع‌کننده قوانین و مقررات در حوزه کاهش آلودگی هوا هستند. تاکنون بیش از 40 قانون و مصوبه فقط توسط مجلس شورای اسلامی و هیأت دولت در این حوزه تصویب شده است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سابقه قانونگذاری در این حوزه به بیش از 45 سال برمی‌گردد. قانون هوای پاک آخرین قانون درخصوص آلودگی هواست که در سال 1396 در مجلس تصویب شد، اما این قانون نیز مانند سایر قوانین و مصوبات درخصوص مقابله با آلودگی هوا، در اجرا توفیق چندانی نداشته است و همچنان شاهد تداوم آلودگی و بعضاً بحران آلودگی هوا در روزهایی از سال در کشور هستیم. البته درحال حاضر، اعلام تعطیلی مراکز آموزشی و دولتی و محدودیت برای تردد خودروهای شخصی در شهرهای آلوده از جمله تدابیری است که برای کاهش آلودگی هوا مدنظر قرار می‌گیرد، به امید آنکه با ورود جبهه جدید و افزایش وزش باد یا بارندگی اندکی از آلایندگی کلانشهرها کاسته شود.
اینکه چرا با وجود احکام و قوانین متعدد درخصوص مقابله با بحران آلودگی هوا، کماکان وضعیت هوای شهرهای کشور نامطلوب بوده و سال‌به‌سال نیز وضعیت رو به وخامت است، «احد وظیفه» رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: قوانین به‌درستی یا به‌طور کامل اجرا نمی‌شود، به همین دلیل در مقابله با آلودگی هوا موفق نبودیم، درحالی‌که بسیاری از کشورها با پیاده کردن قوانینی توانسته‌اند آلودگی را کاهش دهند. وی با اشاره به اینکه افزایش سطح آلاینده‌ها اکنون برای تمام گروه‌های سنی خطرناک است، گفت: وقتی از مردم درخواست می‌کنیم به‌خاطر آلودگی از منزل خارج نشوند، یعنی مخاطرات مربوط به این پدیده رو به افزایش است.
الگوبرداری از تجارب جهانی
در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی به نقل از منابعی خارجی، تهران آلوده‌ترین شهر جهان اعلام می‌شود، اما رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با رد این اخبار می‌گوید: شاخص‌های آلاینده مواقعی در برخی شهرهای کشورهایی مانند هند، پاکستان و… نزدیک به عدد 500 است، تهران آلوده‌ترین شهر جهان نیست چون شاخص آلودگی تهران در روزهای آلوده به 200 نرسیده است.
شفاف‌سازی قابل‌تأمل
وی درخصوص عوامل ایجاد آلودگی و راهکارهای مقابله با آن افزود: اقداماتی که برای رفع آلودگی انجام شده، مؤثر نبوده یا اینکه اقدام عاجلی انجام نشده است. راه‌های کاهش آلودگی مشخص است و ما می‌دانیم که علت آلودگی چیست، هرچند در کشورهای مختلف عوامل متعددی در ایجاد آلودگی نقش دارد، اما تقریباً عوامل یکسانی نیز در آن دخیل است که کشورهایی مانند چین یا کشورهای اروپایی در برنامه‌های 5 ساله یا 10 ساله، این عوامل را کاهش داده‌اند.
وظیفه، حمل‌و‌نقل را متهم ردیف اول آلودگی هوا در کلانشهرهایی مانند تهران عنوان و بیان کرد: سه عامل نوع سوخت، موتورهایی که سوخت را می‌سوزاند (انواع موتور، خودروهای سبک و سنگین و…) و مدیریت اجتماع، سه دلیل افزایش آلودگی در سال‌های اخیر است.
چند راهبرد عملیاتی
وی راهکارهایی مانند کاهش ترافیک با توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی را اولین راهکاری عنوان کرده که کشورها در مبارزه با آلودگی هوا اتخاذ کرده‌اند. به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، در کشور چین موتورسیکلت بنزین‌سوز نداریم و 25 تا 30 درصد خوروها هم برقی است. در کشورهای موفق در مبارزه با آلودگی هوا، سیستم حمل‌و‌نقل عمومی برقی به تعداد کافی و فراگیر ایجاده شده است. تأمین برق نیز مثلاً در این کشورها از سوخت‌های فسیلی نیست و بیشتر برق از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر مانند خورشید و باد تأمین می‌شود. اگر همین چند راهکار در تهران اجرا شود، شاهد کاهش آلودگی هوا خواهیم بود.
90 درصد فرسودگی موتورسیکلت‌ها
وی افزود: اتوبوس‌های حمل‌و‌نقل عمومی که در طول روز بیشترین تردد را در شهر دارند، مصرف سوخت گازوئیل دارند، این در حالی است که گازوئیل تولیدی در کشور ما دارای سطح گوگرد بالایی است و گوگرد یکی از عوامل رشد آلودگی و تولید ذرات 2.5 میکرون است که به‌راحتی وارد بدن می‌شود. همچنین 90 درصد موتورسیکلت‌های کشور فرسوده است. 4 میلیون موتورسیکلت در تهران تردد می‌کنند که نوسازی و برقی شدن این موتورسیکلت‌ها نقش مهمی در
کاهش آلودگی خواهد داشت.
بحران سوخت‌های فسیلی
وی گفت: یکی از بزرگ‌ترین منابع آلودگی هوا در تهران، ترافیک سنگین و وسایل نقلیه است. استفاده زیاد از خودروهای شخصی و موتورسیکلت‌ها که غالباً استانداردهای آلایندگی را رعایت نمی‌کنند، باعث انتشار آلاینده‌های خطرناک می‌شود. وجود صنایع تولیدی در اطراف تهران، بویژه صنایعی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، بروز آلودگی را تشدید می‌کند. بسیاری از این صنایع از تجهیزات کثیف استفاده کرده و در مدیریت ضایعات خود نیز مشکلاتی دارند.
به گفته وظیفه، فعالیت‌های عمرانی و ساخت‌و‌ساز نیز به گردوغبار و آلودگی هوا اضافه می‌کند. ذرات معلق ناشی از این فعالیت‌ها می‌توانند به ماندگاری آلودگی هوا منجر شوند. شرایط جوی مانند پدیده انباشت و عدم وزش باد می‌تواند آلودگی هوا را تشدید کند. همچنین استفاده از سوخت‌های فسیلی، بویژه گازوئیل و بنزین، بشدت در آلودگی هوای تهران نقش دارد. سوخت‌های با کیفیت پایین و عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی نیز بر این مشکل دامن می‌زنند.
الزام توسعه منابع انرژی پایدار
وی افزود: استفاده از کوره‌های خانگی و بخاری‌های غیراستاندارد، بویژه در فصل‌های سرد، می‌تواند به افزایش غلظت ذرات معلق در هوا منجر شود. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفت: تغییرات اقلیمی و تغییرات فصلی می‌توانند الگوهای آلودگی هوا را تحت‌تأثیر قرار دهند، بویژه در فصل‌های سرد که نیاز به گرمایش افزایش می‌یابد.
برای کاهش آلودگی هوا در تهران، نیاز به برنامه‌ریزی‌های جامع در زمینه حمل‌و‌نقل عمومی، کنترل آلاینده‌های صنعتی و توسعه منابع انرژی پایدار وجود دارد. ترویج استفاده از وسایل نقلیه عمومی و افزایش آگاهی‌های عمومی نیز می‌تواند در کاهش آلودگی مؤثر باشد.
