سعیده محمد – ایده روز | شهید ابراهیم رئیسی در 1000 روز خدمت خود به مردم، فرصت‌های استثنایی و بی‌نظیری برای فعالان اقتصادی رقم زد؛ فرصتی که هیچ دولتی نتوانسته بود برای تولیدکنندگان، تجار و فعالان اقتصادی فراهم کند. 13 تیرماه سال گذشته، در جلسه سران سازمان شانگهای در هند، ایران رسماً به عنوان عضو این سازمان اعلام شد.
تحقق عضویت رسمی
در آن روز، ژانگ مینگ، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای با تقدیر از تلاش‌های ایران در راه پیوستن به این نهاد گفت: الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) به عنوان یک عضو کامل، محتوای عملی جدیدی را به همراه خواهد داشت و چشم‌اندازهای وسیعی را باز می‌کند و اطمینان دارم که عضویت کامل ایران به همکاری سازمان شانگهای در زمینه‌های مختلف کمک خواهد کرد.
جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای بود و درخواست کشورمان برای عضویت رسمی و کامل در این سازمان نیز پس از ۱۶ سال، در اولین حضور شهید رئیسی به عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در بیست و یکمین نشست سران شانگهای در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان در شهریور ۱۴۰۰ به تأیید هشت عضو دیگر سازمان رسید و ایران نهمین عضو این سازمان مهم منطقه‌ای شد.
تقویت حضور در اتحادیه اوراسیا
سازمان همکاری شانگهای در بخش‌های بسیاری نظیر حوزه اقتصادی فعالیت می‌کند و لذا ایران، می‌تواند منافع منطقه‌ای خود را در این حوزه‌ها مؤثرتر دنبال و تأمین کند. همچنین کشورمان به جهت برخورداری از زیرساخت‌های مناسب و شبکه‌های حمل و نقل ریلی و جاده‌ای، فرودگاه‌ها و بنادر، بویژه بندر چابهار در دهانه اقیانوس هند، می‌تواند نقش مناسبی از نظر اقتصادی در این سازمان ایفا کند.
از سوی دیگر دو کشور بزرگ واردکننده انرژی در جهان یعنی چین و هند در این سازمان عضویت دارند و ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان انرژی، فرصت‌های خوبی را برای تقویت همکاری با این کشورها در چهارچوب سازمان شانگهای خواهد داشت. طرح کمربند- راه، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری‌های منطقه‌ای در سایر حوزه‌ها از جمله دیگر مسائلی هستند که بیش از پیش بر اهمیت عضویت ایران در سازمان شانگهای به عنوان عضو اصلی می‌افزایند.
روند قابل تأمل
سازمان همکاری شانگهای یک نهاد بین‌المللی است که توسط چین(حجم تجارت این کشور با ایران حدود ۱۹ میلیارد دلار است)، قزاقستان (تجارت 205 میلیون دلاری با ایران دارد)، قرقیزستان (حجم تجارت این کشور با ایران ۵۲ میلیون دلار است)، تاجیکستان (حدود ۵ میلیون دلار با ایران تجارت دارد)، روسیه (حجم تجارت این کشور با ایران بیش از ۵ میلیارد دلار است) و ازبکستان (حجم تجارت این کشور با ایران حدود ۲۶۰ میلیون دلار است) در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد. در سال ۲۰۱۷، هند (این کشور ۱۶ میلیارد دلار با ایران تجارت دارد) و پاکستان (حدود دو میلیارد دلار با ایران تجارت دارد) نیز به عنوان عضو پذیرفته شدند. 3 کشور افغانستان، بلاروس و مغولستان، عضو ناظر و 6 کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی آن محسوب می‌شوند.
در راستای بهبود معیشت مردم
برخی از منتقدان دولت و سیاستگذاران دولت‌های یازدهم و دوازدهم که در حوزه همکاری‌های بین‌المللی و بخصوص شانگهای نتوانسته بودند به دستاوردی برسند، این سازمان را زیر سؤال می‌بردند و اظهار می‌کردند که عضویت در چنین سازمانی برای ایران هیچ رهاوردی نخواهد داشت و حتی در دوره روحانی عنوان می‌شد از آنجا که ایران مورد شدیدترین تحریم‌ها است، نمی‌تواند وارد پیمان‌های بین‌المللی شود و حتی اگر هم بخواهد، کشورهای عضو مانع پیوستن ایران خواهند شد. اما دولت سیزدهم به مردم ثابت کرد که اگر هدف، وطن‌پرستی باشد، حرکت به سمت فرمایشات مقام معظم رهبری و همچنین بهبود معیشت و بزرگ شدن سفره مردم برای سیاستگذار حائزاهمیت باشد، هیچ دری بسته نخواهد بود و اتفاق‌های خوبی برای اقتصاد کشور رقم می‌خورد.
ادامه مسیر توسط دولت چهاردهم
دولت سیزدهم با تمام توان تلاش کرد که در تمام روزهای کاری خود، کارنامه درخشانی را برجای بگذارد. قطعاً اگر عمر دولت شهید رئیسی ادامه پیدا می‌کرد، 4 سال فعالیت دولت سیزدهم مملو از رکوردهای تاریخی بود.
این سازمان با بهره‌مندی از سه میلیارد جمعیت، بیش از ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی در عرصه جهانی، عضویت چهار قدرت هسته‌ای و دو عضو دائم شورای امنیت، تجربه‌ای منحصر به فرد برای کشورمان فراهم کرده و ضروری است که دولت چهاردهم به عنوان تکمیل‌کننده مسیر دولت سیزدهم، از برنامه‌های تدوین شده بهره ببرد و شرایطی را فراهم کند که کشور، مردم، تجار و فعالان اقتصادی از فرصت پیش آمده منتفع شوند.
تداوم روند صعودی مبادلات تجاری
با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای، حجم تجارت‌مان با کشورهای عضو، ماهانه در حال افزایش است. قیاس آماری نشان می‌دهد که از ابتدای سال 1402 تا پایان دی ماه ۶۴ میلیون و ۳۱۱ هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش ۳۷ میلیارد و ۱۳۸ میلیون و ۴۷۳ هزار دلار بین ایران و ۱۱ عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای تبادل شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ وزنی ۴۰.۷ درصد و از لحاظ ارزش ۵.۵ درصد رشد داشته است. همچنین صادرات غیرنفتی کشورمان به اعضای سازمان شانگهای در این مدت ۵۴.۵ میلیون تن کالا به ارزش ۱۸ میلیارد دلار بوده که نشانگر رشد یک درصدی ارزش نسبت به مدت مشابه و ۴۸.۲ درصد وزن و ۴۴.۴ درصدی ارزش کل صادرات است.
آمار دیگری که رشد تجارت را نشان می‌دهد مربوط به سال 1401 است. در یازده ماهه سال عنوان شده بیش از ۵۰ میلیون و ۶۰۳ هزار تن کالا به ارزش ۳۸ میلیارد و ۸۲۹ میلیون و ۴۴۵ هزار دلار بین ایران و ۱۱ کشور عضو سازمان همکاری شانگهای تبادل شد که از این میزان ۴۱ میلیون و ۷۰۳ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۶۱۳ میلیون دلار، سهم صادرات ایران به این کشورها بوده که در وزن بیش از دو درصد و در ارزش ۶.۴ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته و سهم واردات نیز از این میزان تجارت، 8 میلیون و ۹۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۲۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار بوده که با رشد ۷.۷ درصدی در وزن و ۳۳.۴ درصدی در ارزش همراه بوده است. در ۱۱ ماه سال گذشته نزدیک به ۶ میلیارد دلار تجارت غیرنفتی کشورمان با اعضای سازمان شانگهای رشد داشته که نسبت به مدت مشابه ۱۸.۳ درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین بیشترین میزان رشد در واردات بوده، اما با وجود این، صادرات همچنان بیش از واردات است و تراز تجاری کشورمان با ۱۱ کشور عضو و ناظر سازمان شانگهای مثبت ۳۹۶ میلیون و ۴۴۵ هزار و ۴۶۷ دلار بوده است.
دستاوردهای برجسته
به طور کلی باید عنوان کرد که از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای «امکان تجارت مستقیم و پایدار با کشورهای عضو»، «ایجاد اعتماد همه اعضا جهت تعامل همه‌جانبه»، «تقویت اثرگذاری در بازار بین‌المللی نفت و گاز»، «کاهش هزینه حمل‌ونقل در صادرات و واردات»، «سرعت بخشیدن به روند حذف دلار از معاملات»، «مشارکت سازنده در حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای»، «افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف از قبیل انرژی و توریسم» و «برقراری امکان مشارکت گسترده در ساختارهای سیاسی، نظامی و امنیتی» است.
کارشناسان نیز تأکید دارند، عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای نه تنها از جهت گسترش این سازمان بلکه به دلیل غنای ژئوپلیتیکی آن در به چالش فراخواندن نظم جهانی تحت رهبری ایالات متحده اهمیت دارد. هرچند با عضویت هند که از مناسبات نزدیکی با امریکا برخوردار است، سازمان نشان داده که تعصب کوری نسبت به غرب ندارد اما اکنون به موجب چالش‌هایی که ایران، روسیه و چین هر کدام در مناطق خود برای ایالات متحده ساخته‌اند، مبالغه‌آمیز نیست که این سازمان را مهم‌ترین نهاد چالش‌گر ایالات متحده و برتری غرب طی دهه‌های گذشته نامید. لذا می‌توان گفت چنین سازمان قدرتمندی می‌تواند به فعالان اقتصادی کشورمان کمک کند که از این پتانسیل برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها بیش از گذشته استفاده کنند.
تسهیل‌گری تجاری
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین می‌گوید، عضویت ایران در سازمان شانگهای، فرصت‌های خوبی را برای توسعه مبادلات تجاری و افزایش صادرات فراهم می‌کند. این سازمان اهداف امنیتی را در منطقه دنبال می‌کرد اما همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد با توجه به توان کشورهای عضو، این پیمان، نقش اقتصادی پررنگی را برعهده گرفت. بعد از گذشت حدود دو دهه اکنون سازمان همکاری شانگهای دارای صندوق کنفرانس برای اعطای وام‌های ارزان و بدون بهره به کشورهای عضو است که یکی از راه‌های تسهیل‌گری تجاری محسوب می‌شود.
فرصتی مطلوب برای فعالان اقتصادی
حسین صفریان از کارشناسان حوزه بین‌الملل درباره سفر اخیر سرپرست ریاست جمهوری به روسیه به منظور شرکت در بیست و چهارمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان شانگهای گفت: دولت شهید رئیسی در حوزه شانگهای اقدامات خوب و قابل توجهی انجام داد که منفعت آن برای ایران بسیار زیاد است. فعالان اقتصادی و بخصوص تولیدکنندگان داخلی که در سطح جهانی تولید دارند، می‌توانند از پیمان شانگهای استفاده کنند تا حجم فعالیت‌های خود را افزایش دهند.
او با بیان اینکه اکنون مردم، اثرات پیوستن به پیمان شانگهای را لمس نمی‌کنند و این امر کاملاً طبیعی است اما در آینده این امر برای کشور موفقیت‌های قابل توجهی خواهد داشت، افزود: امیدواریم دولت چهاردهم مانند دولت سیزدهم نگاه مثبت به پیمان‌های منطقه‌ای، شانگهای، اوراسیا و بریکس داشته باشد و دچار خطاهای تاریخی نشود.
این کارشناس حوزه بین‌الملل خاطرنشان کرد: اگر دولت چهاردهم از ظرفیت و پتانسیل‌های پیمان شانگهای استفاده نکند، تمام تلاش‌های دولت شهید رئیسی از بین خواهد رفت و احیای جایگاه ایران در چنین پیمان مهمی غیرممکن می‌شود. ایران بعد از 16 سال توانست وارد این پیمان شود و در آن کشورهای قدرتمندی چون هند، چین و روسیه حضور دارند لذا باید شرایطی فراهم شود که فعالان اقتصادی از فرصت پیش آمده بهره‌مند شوند.
