معضلات گمرکات؛ از قاچاق تا رسوب کالا

سید مهدی قیصری – گمرک ایران به عنوان دروازه تجارت خارجی، نقشی حیاتی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. با این حال، این نهاد با چالش‌ها و معضلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند.

گمرک به‌عنوان مرزبان اقتصادی کشور، نقش محوری و هماهنگ‌کننده را در مبادی ورودی و خروجی کشور داشته و مسئولیت اجرای قوانین گمرکی، وصول عوارض و مالیات، اجرای سایر قوانین و مقررات مربوط به واردات، صادرات و جابه‌جایی یا نگهداری کالا را برعهده دارد.
گمرک هر کشور، نهادی است که مسئولیت کنترل و نظارت بر ورود و خروج کالاها را بر عهده دارد. در ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران این وظیفه را بر عهده دارد. گمرک نقش مهمی در تنظیم تجارت خارجی، جمع‌آوری درآمدهای دولت و حفظ امنیت اقتصادی کشور ایفا می‌کند. با این حال، کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که گمرک ایران با مشکلات و چالش‌های جدی روبرو است که مانع از ایفای کامل نقش خود می‌شود.

از فساد اداری تا قاچاق در گمرک
به اذعان برخی، یکی از مهم‌ترین مشکلات گمرک ایران، فساد اداری است. رشوه، تبانی و سو استفاده از موقعیت، باعث می‌شود که برخی افراد و شرکت‌ها بتوانند با دور زدن قوانین و مقررات، به منافع نامشروع دست پیدا کنند. این مسئله نه تنها باعث کاهش درآمدهای دولت می‌شود، بلکه به رقابت ناعادلانه و تضعیف تولید داخلی نیز دامن می‌زند.
از سوی دیگر، فرآیندهای گمرکی در ایران بسیار طولانی و پیچیده هستند. فعالان اقتصادی برای ترخیص کالاها باید مراحل زیادی را طی کنند و مدارک متعددی را ارائه دهند. این مسئله باعث افزایش هزینه‌ها و اتلاف وقت می‌شود و انگیزه برای تجارت قانونی را کاهش می‌دهد.همچنین نبود اطلاعات کافی در مورد رویه‌ها و تعرفه‌های گمرکی، یکی دیگر از مشکلات این نهاد است. فعالان اقتصادی اغلب نمی‌دانند که برای ترخیص کالاهای خود باید چه مراحلی را طی کنند و چه هزینه‌هایی را پرداخت کنند. این مسئله باعث ایجاد ابهام و سردرگمی می‌شود و زمینه را برای فساد فراهم می‌کند.
کمبود تجهیزات و فناوری یکی دیگر از مشکلات موجود در این زمینه است. گمرک ایران هنوز از روش‌های سنتی برای بازرسی و ارزیابی کالاها استفاده می‌کند. کمبود دستگاه‌های پیشرفته بازرسی (ایکس ری) و سامانه‌های هوشمند گمرکی، باعث می‌شود که قاچاق کالا به راحتی انجام شود.
و اما قاچاق کالا نیز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های گمرک ایران است. ورود و خروج غیرقانونی کالاها، باعث می‌شود درآمدهای دولت کاهش یابد، تولید داخلی تضعیف شود و امنیت اقتصادی کشور به خطر بیفتد.
معضلات گمرکی، پیامدهای منفی زیادی برای اقتصاد ایران دارد. این مشکلات باعث کاهش درآمدهای دولت، افزایش هزینه‌های تجارت، تضعیف تولید داخلی، کاهش رقابت‌پذیری و ایجاد موانع برای صادرات می‌شود. همچنین، فساد اداری و قاچاق کالا، باعث افزایش نارضایتی عمومی و بی‌اعتمادی به نهادهای دولتی می‌شود.
برای حل مشکلات گمرک ایران، باید راهکارهای جامع و مؤثری مانند مبارزه با فساد، اصلاح بروکراسی، افزایش شفافیت، بهبود تجهیزات و مواردی از این دست را به کار گرفت.تقویت نظارت، شفاف‌سازی فرآیندها، مجازات متخلفان، اصلاح بروکراسی، ساده‌سازی فرآیندها، کاهش زمان ترخیص کالا، استفاده از سامانه‌های الکترونیکی، انتشار اطلاعات مربوط به تعرفه‌ها و مقررات، ارائه آموزش‌های لازم به فعالان اقتصادی، استفاده از دستگاه‌های پیشرفته بازرسی، سامانه‌های هوشمند گمرکی، تبادل اطلاعات با گمرکات سایر کشورها، مبارزه با قاچاق بین‌المللی می‌توانند در اداره بهتر گمرکات کشور مؤثر باشند.

همه چیز در مورد رسوب کالا
در کنار تمام موارد ذکر شده، یکی از بزرگترین مشکلاتی که در حوزه گمرک پیش روی تجار و بازرگانان وجود دارد، رسوب کالاها است. وزارت‌ها و سازمان‌های مختلف راهکارهای متنوعی هم برای جلوگیری و کاهش این رسوبات ارائه داده‌اند؛ اما رسوب کالا به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود.
جهت دستیابی به یک تعریف مشخص از رسوب کالا در گمرکات می‌توان دو دیدگاه مختلف در این زمینه را مورد بررسی قرار داد.
در دیدگاه نخست؛ هر کالایی که به تازگی وارد گمرک شده باشد یا مدت زمانی بوده که در بنادر، مناطق آزاد، همچنین مناطق ویژه و اماکن گمرکی وجود دارد، جزئی از کالاهای رسوبی محسوب می‌شود.
اما طبق دیدگاه دوم کالاهای رسوبی در گمرکات فقط به کالاهایی گفته می‌شود که به هر دلیلی امکان اظهار به گمرک و ترخیص از آن را پیدا نکرده‌اند، از نظر گمرک هم دیدگاه دوم یعنی کالاهای ترخیص نشده را می‌توان به عنوان کالاهای دپو شده و یا کالاهای رسوب شده قلمداد کرد. لازم به ذکر بوده ماندن کالا در گمرکات ضربه سنگینی را به اقتصاد کشور وارد می‌کند چرا که از ورود کالا در زمان مشخص و مورد نیاز آن جلوگیری شده، نمونه بارز آن هم مواد اولیه دستمال کاغذی، پوشک بچه، لوازم التحریر، کاغذ و از این قبیل محصولات بوده است.می‌توان گفت تعدد بخشنامه‌ها و مصوبات مربوط به گمرکات یکی از دلایلی بوده که موجب رسوب کالا در انبار گمرکات کشور شده، چرا که این دستورالعمل‌ها سبب سردرگمی تمامی بخش‌های فعال در این حوزه شده‌اند. تصمیمات متعدد در این حوزه سبب شده است که به نقل از رئیس اتاق بازرگانی تهران، رسوب کالا در بنادر به چیزی حدود ۷ میلیون تن کالا برسد.از دلایل مهم دیگر در مورد رسوب کالا در گمرکات بی توجهی وارد کنندگان به مصوبات دولت و واردات کالاهایی بوده که جز کالاهای ممنوعه دولتی به شمار می‌روند. بخشی از کالاها هم به خاطر ترانزیت به کشور دیگر در بنادر کشورمان باقی مانده‌اند. همچنین بعضی دیگر از کالاهای رسوب شده هم باید به منظور ترخیص از گمرکات از دستگاه‌های فنی مربوطه مجوزهایی مثل مجوز سازمان ملی استاندارد، وزارت بهداشت و از این قبیل جوازها را بگیرند و تا زمانی که موفق به دریافت این مجوزها نشده‌اند امکان ترخیص کالای خود را نخواهند داشت.