هسته‌ای در کشاورزی ــ 43 | بهبود طعم توت‌فرنگی با پرتودهی
خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ توت‌فرنگی یکی از محبوب‌ترین میوه‌های جهان است که به دلیل طعم شیرین و عطر خاصش جایگاه ویژه‌ای در بازار میوه دارد. اما این میوه بسیار حساس است و به‌سرعت پس از برداشت دچار کاهش کیفیت و فساد می‌شود.
یکی از فناوری‌های نوین برای افزایش ماندگاری و حفظ طعم مطلوب توت‌فرنگی، پرتودهی است. پرتوهای یونیزان می‌توانند بار میکروبی را کاهش داده و تغییرات بیوشیمیایی را کنترل کنند. این امر موجب حفظ طعم تازه و شیرینی طبیعی توت‌فرنگی می‌شود.
بیشتر بخوانید
ضرورت و اهمیت
طعم مطلوب یکی از اصلی‌ترین معیارهای مصرف‌کنندگان در خرید میوه است. در توت‌فرنگی، کاهش طعم به دلیل فعالیت آنزیم‌ها و افزایش میکروارگانیسم‌ها در دوره پس از برداشت اتفاق می‌افتد.
با توجه به اهمیت صادرات و تقاضای جهانی برای توت‌فرنگی باکیفیت، بهبود طعم و ماندگاری آن ضروری است. پرتودهی می‌تواند این مشکل را حل کند و دسترسی مصرف‌کنندگان به محصولی خوش‌طعم‌تر و سالم‌تر را فراهم آورد.
اصول کلی و اجزای سیستم‌های پروتودهی
فناوری هسته‌ای در کشاورزی شامل استفاده از پرتوهای یونیزان مانند گاما، ایکس و الکترونی برای بهبود کیفیت محصولات است. در توت‌فرنگی، پرتودهی موجب کاهش سرعت فعالیت آنزیم‌های قهوه‌ای‌شدن و تثبیت ترکیبات معطر می‌شود.
اصول این فناوری بر پایه اعمال دز دقیق استوار است؛ دز پایین برای حفظ طعم و عطر بدون تغییرات نامطلوب در بافت میوه استفاده می‌شود.
سیستم پرتودهی شامل منبع پرتو (مانند کبالت-60 یا شتاب‌دهنده الکترونی)، محفظه محافظ، سیستم انتقال محصول و تجهیزات کنترل دز است. برای توت‌فرنگی، یکنواختی پرتودهی اهمیت بالایی دارد زیرا بافت حساس میوه ممکن است در صورت دریافت دز نامناسب دچار آسیب شود. وجود سیستم‌های کنترل دقیق و آزمایشگاه‌های کیفیت برای تضمین نتیجه ضروری است.
انواع کاربردها در بهبود کیفیت توت‌فرنگی
پرتودهی در توت‌فرنگی چندین کاربرد مهم دارد:
- بهبود طعم: حفظ شیرینی و عطر طبیعی.
- افزایش ماندگاری: کاهش فساد و رشد قارچ‌ها.
- بهبود بازارپسندی: حفظ رنگ و بافت جذاب میوه.
- ایمنی غذایی: کاهش آلودگی میکروبی.
تأثیرات اقتصادی
بهبود طعم و ماندگاری توت‌فرنگی تأثیر اقتصادی چشمگیری دارد. کاهش ضایعات موجب افزایش سودآوری کشاورزان و صادرکنندگان می‌شود.
همچنین، افزایش کیفیت محصول اعتماد مصرف‌کنندگان را بالا برده و امکان ورود به بازارهای صادراتی جدید را فراهم می‌کند. در نتیجه، پرتودهی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای اقتصاد کشاورزی ایفا کند.
فرایند پرتودهی در توت‌فرنگی
فرایند پرتودهی شامل انتخاب توت‌فرنگی سالم، شست‌وشو، بسته‌بندی در ظروف مناسب و سپس پرتودهی با دز مشخص است.
پس از پرتودهی، میوه‌ها در شرایط سردخانه نگهداری می‌شوند تا طعم و کیفیت به‌خوبی حفظ شود. این فرایند نیازمند کنترل دقیق دز پرتو و دمای ذخیره‌سازی است.
روش‌های سنتی مانند استفاده از مواد شیمیایی ضدقارچ یا سردخانه‌داری طولانی‌مدت محدودیت‌های زیادی دارند. مواد شیمیایی می‌توانند اثرات منفی بر سلامت مصرف‌کنندگان داشته باشند و سردخانه‌داری پرهزینه است.
پرتودهی بدون باقی‌مانده شیمیایی، کم‌هزینه‌تر و ایمن‌تر است. علاوه‌براین، طعم طبیعی توت‌فرنگی بهتر حفظ می‌شود.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
باوجود مزایا، پرتودهی محدودیت‌هایی دارد. احداث و نگهداری تأسیسات پرتودهی هزینه‌بر است. همچنین، آگاهی عمومی در بسیاری از کشورها درباره ایمنی محصولات پرتودهی‌شده پایین است.
از سوی دیگر، دز بالای پرتو ممکن است بر بافت و طعم توت‌فرنگی اثر منفی بگذارد. بنابراین، تنظیم دقیق دز و نظارت علمی شرط موفقیت این فناوری است.
اثر پرتودهی در رفع چالش‌های زنجیره تأمین توت‌فرنگی
توت‌فرنگی یکی از میوه‌هایی است که زنجیره تأمین آن با مشکلاتی چون فساد سریع، تغییر طعم و کاهش بازارپسندی روبه‌روست. پرتودهی می‌تواند این چالش‌ها را رفع کند. پرتوهای یونیزان با کاهش بار میکروبی و کنترل آنزیم‌های مسئول افت کیفیت، ماندگاری و طعم طبیعی را به‌خوبی حفظ می‌کنند.
این امر به تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان امکان می‌دهد محصولی سالم‌تر و باکیفیت‌تر را به بازار عرضه کنند.
پیشرفت‌های نوین در این حوزه
پیشرفت‌های اخیر نشان داده‌اند که ترکیب پرتودهی با بسته‌بندی‌های فعال و زیست‌تخریب‌پذیر می‌تواند طعم و کیفیت توت‌فرنگی را بهتر حفظ کند.
همچنین، استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای پایش دز پرتودهی موجب شده است که فرآیند پرتودهی دقیق‌تر و ایمن‌تر انجام شود. این نوآوری‌ها به ارتقای اعتماد مصرف‌کنندگان و گسترش پذیرش این فناوری کمک کرده‌اند.
نمونه‌های موفق جهانی
کشورهایی مانند آمریکا، ژاپن و هند از پرتودهی برای حفظ کیفیت توت‌فرنگی استفاده کرده‌اند. در ژاپن، پرتودهی موجب افزایش 7 روزه ماندگاری و حفظ طعم شیرین‌تر توت‌فرنگی شد.
در هند نیز پرتودهی توانسته است ضایعات پس از برداشت را تا 30 درصد کاهش دهد. این نمونه‌ها نشان‌دهنده موفقیت عملی و اقتصادی این فناوری در بازارهای جهانی هستند.
اثرات بر امنیت غذایی و سلامت مصرف‌کننده
بهبود طعم و ماندگاری توت‌فرنگی با پرتودهی نه‌تنها به کاهش ضایعات کمک می‌کند بلکه ایمنی غذایی را نیز ارتقا می‌دهد. پرتودهی موجب کاهش قارچ‌ها و باکتری‌های مضر می‌شود و خطر بیماری‌های منتقله از غذا را کاهش می‌دهد.
از منظر سلامت، پرتودهی هیچ اثر منفی بر ترکیبات مغذی توت‌فرنگی ندارد و حتی می‌تواند موجب حفظ بهتر ویتامین C و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی شود.
آینده‌شناسی و مسیرهای پژوهشی
آینده استفاده از پرتودهی در بهبود طعم توت‌فرنگی روشن است. پیش‌بینی می‌شود که این فناوری با نانوفناوری در بسته‌بندی و بیوتکنولوژی در اصلاح ژنتیکی میوه ترکیب شود.
چنین ترکیب‌هایی می‌توانند ماندگاری را افزایش داده و طعم توت‌فرنگی را به‌گونه‌ای بهبود دهند که مطابق با ذائقه مصرف‌کنندگان جهانی باشد.
توصیه‌های سیاستی
برای توسعه این فناوری، کشورها باید سیاست‌های زیر را دنبال کنند:
- ایجاد زیرساخت‌های پرتودهی در مناطق تولید توت‌فرنگی.
- آموزش متخصصان و کشاورزان درباره کاربرد ایمن پرتودهی.
- تدوین قوانین حمایتی و استانداردهای ملی.
- فرهنگ‌سازی عمومی برای افزایش پذیرش مصرف‌کنندگان.
این اقدامات می‌تواند موجب افزایش سهم کشورها در بازار جهانی توت‌فرنگی شود.
پیوند با اهداف توسعه پایدار (SDGs)
پرتودهی توت‌فرنگی به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک می‌کند. این فناوری به SDG2 (پایان گرسنگی) از طریق کاهش ضایعات غذایی، به SDG3 (سلامت و رفاه) از طریق افزایش ایمنی غذایی و به SDG12 (مصرف و تولید پایدار) از طریق بهینه‌سازی منابع کمک می‌کند.
جمع‌بندی
پرتودهی یکی از ابزارهای نوین در بهبود طعم و کیفیت توت‌فرنگی است. این فناوری با کاهش فساد، افزایش ماندگاری و حفظ ترکیبات معطر و شیرین، ارزش اقتصادی و بازارپسندی محصول را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
باوجود چالش‌هایی چون هزینه زیرساخت و نیاز به فرهنگ‌سازی، تجربه‌های موفق جهانی نشان می‌دهد که پرتودهی آینده‌ای پایدار برای توت‌فرنگی رقم خواهد زد.
—–
منابعی برای مطالعه بیشتر:
- IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
- FAO. (2019). Strawberry post-harvest management. Rome.
- Shu, Q. Y. (2009). Induced plant mutations in the genomics era. FAO.
- Singh, B. , & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
- Jain, H. K. (2018). Food irradiation in fruits. Springer.
- IAEA & FAO. (2022). Guidelines for food irradiation safety. Vienna.
- OECD. (2021). Economic impacts of horticulture trade. Paris.
- Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in horticulture. Plant Biotechnology Reports.
- Kharkwal, M. C. (2015). Post-harvest technology and irradiation. Academic Press.
- FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
- Lagoda, P. (2017). Food irradiation in fresh produce. IAEA Bulletin.
- Kumar, A. (2022). Advances in fruit irradiation. Wiley.
- IRRI. (2017). Strawberry irradiation achievements. Manila.
- سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهش‌های کشاورزی هسته‌ای. تهران.
- WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
- IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
- FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
- IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
- United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
- Dwivedi, S. L. (2020). Post-harvest innovations in horticulture. Springer.
انتهای پیام/
