هسته‌ای در کشاورزی ــ 49 | بهبود کیفیت شیر گاو با پرتو

خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ شیر گاو یکی از اصلی‌ترین محصولات لبنی در جهان است که نقشی حیاتی در تغذیه انسان دارد. به دلیل ماهیت حساس و محیط غنی آن، شیر به‌سرعت دچار آلودگی میکروبی و فساد می‌شود. فناوری هسته‌ای از طریق پرتودهی می‌تواند با کاهش بار میکروبی و غیرفعال‌سازی عوامل بیماری‌زا، کیفیت شیر را بهبود بخشد. این فناوری به‌عنوان جایگزینی مطمئن برای روش‌های سنتی مانند پاستوریزاسیون مطرح شده است.

بیشتر بخوانید

ضرورت و اهمیت بهبود کیفیت شیر گاو

کیفیت پایین شیر به‌طور مستقیم بر سلامت عمومی جامعه اثر می‌گذارد. آلودگی باکتریایی یا حضور سموم می‌تواند بیماری‌های جدی ایجاد کند. با توجه به افزایش تقاضا برای محصولات لبنی سالم و ماندگار، بهبود کیفیت شیر نه‌تنها از نظر تغذیه‌ای بلکه از نظر اقتصادی نیز اهمیت دارد. پرتودهی ابزاری کارآمد برای تحقق این هدف است.

معرفی و اصول کلی فناوری پرتودهی

پرتودهی فرآیندی است که طی آن، مواد غذایی در معرض پرتوهای یونیزان مانند گاما، ایکس یا الکترونی قرار می‌گیرند. در مورد شیر، این پرتوها با شکستن DNA میکروارگانیسم‌ها، آن‌ها را از بین می‌برند یا فعالیتشان را متوقف می‌کنند. درعین‌حال، دز پرتودهی به‌گونه‌ای انتخاب می‌شود که کیفیت تغذیه‌ای شیر حفظ گردد.

سیستم پرتودهی شیر شامل منبع پرتو (مانند کبالت-60 یا شتاب‌دهنده الکترونی)، محفظه ایزوله برای ایمنی، سیستم‌های خنک‌سازی و تجهیزات کنترل دز است. این اجزا باید به‌طور دقیق طراحی و پایش شوند تا پرتودهی به‌طور یکنواخت انجام شود و کیفیت شیر در همه مراحل حفظ گردد.

انواع کاربردها در بهبود کیفیت شیر

پرتودهی شیر گاو کاربردهای متعددی دارد:

• کاهش بار میکروبی: نابودی باکتری‌ها و قارچ‌ها.
• افزایش ماندگاری: جلوگیری از فساد سریع.
• بهبود ایمنی غذایی: کاهش خطر بیماری‌های ناشی از مصرف شیر آلوده.
• حفظ ارزش تغذیه‌ای: تثبیت ویتامین‌ها و پروتئین‌ها.

استانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللی

سازمان‌هایی مانند IAEA، FAO و WHO دستورالعمل‌هایی درباره پرتودهی محصولات لبنی تدوین کرده‌اند. برای شیر، دز پرتودهی معمولاً بین 1 تا 3 کیلوگِری توصیه می‌شود. این دستورالعمل‌ها تضمین می‌کنند که پرتودهی به‌طور ایمن انجام شود و محصول نهایی برای مصرف‌کنندگان سالم باقی بماند.

تأثیرات اقتصادی بهبود کیفیت شیر

افزایش ماندگاری شیر با پرتودهی موجب کاهش ضایعات و افزایش سودآوری در صنعت لبنیات می‌شود. از سوی دیگر، کیفیت بالاتر شیر اعتماد مصرف‌کنندگان را جلب می‌کند و امکان صادرات محصولات لبنی را به بازارهای جدید فراهم می‌سازد. این تأثیرات اقتصادی نقش مهمی در توسعه پایدار دارند.

فرایند پرتودهی شیر گاو

فرایند پرتودهی شامل جمع‌آوری شیر تازه، فیلتراسیون اولیه، بسته‌بندی در ظروف مناسب و سپس قرار دادن در دستگاه پرتودهی است. پس از اعمال دز مشخص، شیر در شرایط سرد نگهداری می‌شود تا کیفیت آن برای مدت طولانی‌تر حفظ گردد. این فرآیند نیازمند کنترل دقیق دز و شرایط بهداشتی است.

روش‌های سنتی مانند پاستوریزاسیون یا استریلیزاسیون گرمایی محدودیت‌هایی دارند؛ گرما می‌تواند برخی ویتامین‌ها را تخریب کند و طعم شیر را تغییر دهد. در مقابل، پرتودهی روشی بدون گرما است که ارزش تغذیه‌ای و طعم طبیعی شیر را بهتر حفظ می‌کند. این ویژگی موجب برتری آن نسبت به روش‌های سنتی است.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

باوجود مزایا، پرتودهی شیر چالش‌هایی نیز دارد. هزینه بالای احداث تأسیسات پرتودهی و نیاز به تجهیزات پیشرفته از موانع اصلی است. همچنین، نگرانی‌های عمومی درباره ایمنی محصولات پرتودهی‌شده و نیاز به فرهنگ‌سازی گسترده از دیگر چالش‌ها محسوب می‌شوند.

اثر پرتودهی در رفع چالش‌های صنعت لبنیات

صنعت لبنیات همواره با چالش‌های بزرگی مانند فساد سریع شیر، آلودگی میکروبی و هزینه‌های بالای سردخانه‌داری روبه‌رو است. پرتودهی می‌تواند این مشکلات را به‌طرز مؤثری رفع کند. این فناوری امکان عرضه شیر با ماندگاری بیشتر و کیفیت بالاتر را فراهم کرده و به کاهش اتلاف منابع کمک می‌کند. همچنین، پرتودهی هزینه‌های مربوط به نگهداری و حمل‌ونقل سرد را کاهش می‌دهد.

پیشرفت‌های نوین در این حوزه

پیشرفت‌های اخیر در پرتودهی شیر شامل استفاده از پرتوهای الکترونی با دز پایین و کنترل دقیق توسط سیستم‌های دیجیتال است.

همچنین، تحقیقات جدید نشان می‌دهند که ترکیب پرتودهی با فناوری‌های نو مانند نانوفیلترها می‌تواند اثربخشی بیشتری در حذف میکروارگانیسم‌ها و حفظ ترکیبات حساس شیر داشته باشد. این نوآوری‌ها آینده‌ای روشن برای این فناوری ترسیم کرده‌اند.

تأثیر بر سلامت عمومی و امنیت غذایی

پرتودهی شیر کیفیت را افزایش می‌دهد و نقش مهمی در ارتقای سلامت عمومی دارد. این روش با نابودی عوامل بیماری‌زا، خطر بیماری‌های منتقله از طریق شیر را به‌شدت کاهش می‌دهد. همچنین، با کاهش ضایعات شیر، دسترسی به منابع پروتئینی حیوانی افزایش یافته و امنیت غذایی جامعه تقویت می‌شود.

آینده‌شناسی و مسیرهای پژوهشی

انتظار می‌رود که در آینده، پرتودهی به یکی از روش‌های اصلی فرآوری شیر در جهان تبدیل شود. پژوهش‌ها به سمت توسعه تجهیزات کوچک‌تر، کم‌هزینه‌تر و سازگار با محیط‌زیست پیش خواهند رفت. علاوه‌براین، ترکیب پرتودهی با فناوری‌های نو مانند هوش مصنوعی برای پایش کیفی محصولات می‌تواند انقلابی در صنعت لبنیات ایجاد کند.

برای توسعه فناوری پرتودهی شیر، کشورها باید اقدامات زیر را انجام دهند:

• سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پرتودهی.
• آموزش متخصصان و نیروی انسانی.
• تدوین قوانین و استانداردهای ملی هماهنگ با دستورالعمل‌های بین‌المللی.
• فرهنگ‌سازی برای افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان.
  
  اجرای این سیاست‌ها می‌تواند کیفیت محصولات لبنی را ارتقا داده و صادرات آن‌ها را افزایش دهد.

جمع‌بندی نهایی

پرتودهی روشی نوین و کارآمد برای بهبود کیفیت شیر گاو است. این فناوری با کاهش آلودگی میکروبی، افزایش ماندگاری و حفظ ارزش تغذیه‌ای، جایگزینی مطمئن برای روش‌های سنتی مانند پاستوریزاسیون محسوب می‌شود.

باوجود چالش‌هایی مانند هزینه زیرساخت و نیاز به فرهنگ‌سازی، تجربیات جهانی و پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهند که پرتودهی آینده‌ای روشن برای صنعت لبنیات رقم خواهد زد.

—-

منابعی برای مطالعه بیشتر

1. IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
2. FAO. (2019). Dairy product safety and quality. Rome.
3. Shu, Q. Y. (2009). Induced plant mutations in the genomics era. FAO.
4. Singh, B., & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
5. Jain, H. K. (2018). Food irradiation in dairy industry. Springer.
6. IAEA & FAO. (2022). Guidelines for food irradiation safety. Vienna.
7. OECD. (2021). Economic impacts of dairy trade. Paris.
8. Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in food science. Plant Biotechnology Reports.
9. Kharkwal, M. C. (2015). Food irradiation and nutrition. Academic Press.
10. FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
11. Lagoda, P. (2017). Food irradiation and dairy shelf life. IAEA Bulletin.
12. Kumar, A. (2022). Advances in milk irradiation. Wiley.
13. IRRI. (2017). Dairy irradiation achievements. Manila.
14. سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهش‌های کشاورزی هسته‌ای. تهران.
15. WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
16. IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
17. FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
18. IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
19. United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
20. Dwivedi, S. L. (2020). Food irradiation innovations in dairy products. Springer.

انتهای پیام/