پیشنهاد روسیه برای تعویق ۲۲۳۱؛ آیا واشنگتن می‌تواند مانع شود؟
همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در روزهای اخیر، شورای امنیت سازمان ملل متحد به صحنه اجبار دیپلماتیک قدرت‌های جهانی بر سر پرونده هسته‌ای ایران تبدیل شده است. خبرگزاری‌های بین‌المللی از ارائه پیش‌نویسی از سوی روسیه خبر داده‌اند که هدف اصلی آن تعویق اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ است؛ همان قطعنامه‌ای که در سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای برجام را تایید کرد و مکانیسم موسوم به «اسنپ‌بک» را در خود جای داده است. بر اساس این مکانیسم، هر یک از اعضای مشارکت‌کننده در برجام می‌توانند در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهند و اگر شورا ظرف مدت معین نتواند قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کند، تمامی تحریم‌های گذشته به‌طور خودکار بازمی‌گردند.
اهمیت پیشنهاد روسیه از این جهت است که، طبق گزارش‌های منتشرشده، این پیش‌نویس شامل بندهایی است که می‌تواند فعال شدن اسنپ‌بک را در شرایط کنونی غیرممکن سازد. به بیان دیگر، اگر این متن تصویب شود، عملا اروپا و آمریکا ابزار اصلی خود برای اعمال فشار بر ایران در چارچوب شورای امنیت را از دست می‌دهند. روسیه با این اقدام تلاش دارد هم از تهران حمایت کند و هم دست بالا را در معادلات سیاسی خاورمیانه و در برابر غرب به دست آورد.
با این حال، مسیر تصویب چنین قطعنامه‌ای چندان هموار نیست. بر اساس قواعد شورای امنیت، برای تصویب هر قطعنامه‌ای دست‌کم ۹ رای مثبت از ۱۵ عضو لازم است و هیچ‌یک از ۵ عضو دائم شورا (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا) نباید به آن رای منفی دهند. این همان جایی است که نقش واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش حیاتی می‌شود. اگر ایالات متحده یا حتی یکی از کشورهای اروپایی عضو دائم تصمیم به وتوی پیش‌نویس روسیه بگیرند، کل تلاش مسکو بی‌نتیجه خواهد ماند.
ایالات متحده از زمان خروج دونالد ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ به‌شدت در موضع تقابل با تهران قرار گرفته است. هرچند از نظر حقوقی بحث‌هایی وجود دارد که آیا آمریکا پس از خروج از توافق همچنان حق استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک را دارد یا نه، اما در عمل واشنگتن همچنان به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت، حق وتو و رای‌دادن در برابر هر قطعنامه‌ای را دارد. تجربه سال ۲۰۲۰ نشان داد که آمریکا می‌تواند اقدام به فعال‌سازی اسنپ‌بک کند، اما مخالفت گسترده روسیه، چین و حتی کشورهای اروپایی باعث شد این تلاش عملا به نتیجه نرسد. با این حال، آن تجربه نیز به‌وضوح نشان داد که واشنگتن هنوز ابزارهای حقوقی و سیاسی کافی برای مختل‌کردن روندهای شورای امنیت را در اختیار دارد.
در همین حال، ۳ کشور اروپایی موسوم به E3 (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در هفته‌های گذشته هشدار داده‌اند که در صورت ادامه نقض تعهدات از سوی ایران، آماده فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک هستند. اگرچه هنوز اقدامی رسمی صورت نگرفته، اما نامه‌نگاری‌ها و هشدارهای دیپلماتیک آنان به سازمان ملل نشان می‌دهد که اروپا نیز مایل نیست در این مقطع ابزار فشار خود را از دست بدهد. از این رو، به‌سختی می‌توان انتظار داشت که پایتخت‌های اروپایی به پیش‌نویس روسیه رای مثبت دهند یا حتی در برابر آن سکوت کنند.
روسیه اما با پیش‌بردن این طرح اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کند. مسکو تلاش دارد نشان دهد که همچنان می‌تواند معادلات جهانی را تحت تاثیر قرار دهد و در موضوعاتی فراتر از بحران اوکراین یا روابط با ناتو نیز ابتکار عمل دارد. حمایت علنی از تهران و به‌چالش کشیدن ابزار فشار غرب بر ایران می‌تواند برای روسیه ۲ دستاورد داشته باشد: نخست تقویت روابط استراتژیک با ایران در حوزه نظامی و انرژی، و دوم افزایش قدرت چانه‌زنی خود در برابر اروپا و آمریکا در پرونده‌های دیگر.
از منظر تهران، پیشنهاد روسیه فرصتی ارزشمند است تا در شرایط فشارهای اقتصادی و تحریم‌های غربی، فضای تنفسی بیشتری به دست آورد. مقامات ایرانی بارها تاکید کرده‌اند که مکانیسم اسنپ‌بک ابزاری ناعادلانه است و کشورهای غربی از آن به‌عنوان «شمشیر داموکلس» بالای سر ایران استفاده می‌کنند. در چنین شرایطی، حتی مطرح شدن پیش‌نویس روسیه ــ فارغ از این‌که تصویب شود یا نه ــ برای ایران به‌منزله تقویت موضع دیپلماتیک و پیام سیاسی به طرف مقابل تلقی می‌شود.
با این حال، کارشناسان بین‌المللی معتقدند شانس تصویب این پیش‌نویس اندک است. تحلیلگران موسسات غربی مانند گروه بحران و گزارش‌های رسانه‌ای همچون فایننشال تایمز بر این نکته تاکید دارند که هرگونه تلاش برای محدود کردن مکانیسم اسنپ‌بک با مخالفت قاطع آمریکا و اروپا مواجه خواهد شد. در نتیجه، احتمال وتوی این متن بسیار بالاست. حتی اگر روسیه و چین بتوانند اکثریت لازم برای ۹ رأی مثبت را فراهم کنند، یک «نه» از سوی واشنگتن یا لندن کافی است تا کل طرح متوقف شود.
با وجود این محدودیت‌ها، اقدام روسیه بی‌اثر تلقی نمی‌شود. این کشور می‌تواند با ارائه چنین پیش‌نویسی، روند مذاکرات و تصمیم‌گیری را به تعویق بیندازد، فضای دیپلماتیک را پیچیده‌تر کند و از این موضوع به‌عنوان ابزار چانه‌زنی در پرونده‌های دیگر استفاده کند. در واقع، حتی اگر پیش‌نویس روسیه به تصویب نرسد، صرفا وارد کردن آن به دستور کار شورا و ایجاد بحث پیرامون آن، می‌تواند معادلات را به‌نفع تهران تغییر دهد و به ایران زمان بیشتری برای مانور بدهد.
بنابراین، پاسخ به پرسش اصلی این است: بله، واشنگتن می‌تواند مانع تصویب پیش‌نویس روسیه شود و به احتمال بسیار زیاد نیز چنین خواهد کرد. اما این بدان معنا نیست که تلاش روسیه بیهوده است. بلکه این اقدام بخشی از بازی بزرگ‌تری است که در آن مسکو می‌کوشد هم از ایران حمایت کند و هم ابزارهای فشار خود بر غرب را افزایش دهد. اروپا و آمریکا هم در برابر این حرکت ناگزیر خواهند بود مواضع خود را شفاف‌تر کنند و شاید حتی سریع‌تر به سمت تصمیم‌گیری درباره فعال‌سازی اسنپ‌بک پیش بروند.
در نهایت، شورای امنیت بار دیگر به میدان وزن‌کشی تصمیم سیاسی میان شرق و غرب تبدیل شده است؛ میدانی که در آن هر پیش‌نویس و هر رای می‌تواند پیامدهای ژئوپولیتیک فراتر از پرونده هسته‌ای ایران داشته باشد. پرسش کلیدی این است که آیا مسکو با این حرکت موفق خواهد شد دست بالا را در معادلات دیپلماتیک بگیرد، یا آن‌که وتوی محتمل واشنگتن بار دیگر نشان خواهد داد که ساختار شورای امنیت همچنان در گرو رقابت‌های سنتی قدرت‌های بزرگ است.
