پای لرزان معاونت علمی در راه قدرت؛ تحقق بودجه تا شهریور فقط 6درصد!

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، بررسی وضعیت بودجه و عملکرد معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در سال 1404 نشان می‌دهد در حالی‌که این معاونت تنها 6 درصد از مجموع بودجه خود را تا پایان شهریورماه دریافت کرده است، در حوزه‌های کلیدی علم و فناوری کشور از جمله هوش مصنوعی، میکروالکترونیک، زیست‌فناوری، نانو و کوانتوم، دستاوردهایی قابل توجه و ملی را رقم زده است.

این عملکرد درخشان در شرایطی حاصل شده که در سال گذشته، میزان تخصیص تا پایان شهریور 12 درصد بود و امسال به نصف کاهش یافته است؛ موضوعی که حکایت از کندی جریان مالی در حمایت از علم و فناوری کشور دارد.  

با وجود این کاهش محسوس، معاونت علمی نقشه جامع توسعه فناوری‌های نو را در چارچوب اسناد ملی پیش برده است. در حوزه هوش مصنوعی، تشکیل ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور یک نقطه عطف محسوب می‌شود؛ اقدامی که همراه با تدوین سند ملی حکمرانی هوش مصنوعی و برنامه جامع اقدام ملی هوش مصنوعی، مسیر سیاست‌گذاری علمی کشور را به سطح عمل رسانده است.

همزمان، مرکز ملی زیرساخت پردازش سریع با ظرفیت 90 پتابایت در فاز نخست بهره‌برداری شد. در بخش سخت‌افزار، شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی توانستند 23 هزار قطعه پردازشی و سامانه خنک‌سازی را بومی‌سازی کنند و نمونه اولیه بردهای پردازشی با توان 125 ترافلاپس را تولید کنند.  

در حوزه داده، پایگاه ملی زبان فارسی با بیش از 2 میلیارد واژه برچسب‌خورده و پایگاه داده ژنتیکی هوشمند با داده‌های سنجش از دور و اقلیم‌شناسی برای 250 هزار هکتار از اراضی کشور ایجاد شد. همچنین سامانه‌های پردازش پزشکی با 18 میلیون رکورد داده بیماران توسعه یافتند و پروژه بومی‌سازی بردهای پردازشی ویژه هوش مصنوعی با همکاری چهار شرکت دانش‌بنیان به مرحله اجرا رسید.  

برنامه ایجاد مرکز نوآوری مدل‌های زبانی بزرگ با هدف بومی‌سازی و آموزش مدل‌هایی مشابه GPT از دیگر گام‌های بزرگ معاونت علمی است. این مرکز در کنار ایجاد سکوی ملی میان‌دار هوش مصنوعی با هدایت دانشگاه صنعتی شریف و همکاری 13 شرکت دانش‌بنیان، اکوسیستم بومی هوش مصنوعی کشور را تکمیل کرده است. مشارکت 10 دانشگاه و 2 شرکت دانش‌بنیان در طراحی و توسعه دستگاه‌های هوش‌محور، تربیت نیروی تخصصی و اجرای طرح‌های آموزش رایگان هوش مصنوعی برای دو میلیون دانش‌آموز و 100 هزار معلم از دیگر ابزارهای ارتقای سرمایه انسانی در این بخش است.  

در حوزه میکروالکترونیک و فوتونیک، احداث پردیس ملی میکروالکترونیک و فوتونیک ایران در زمینی به وسعت یک و نیم هکتار و ظرفیت استقرار بیش از 60 شرکت دانش‌بنیان گام مهمی در توسعه صنعتی کشور بوده است. معاونت علمی در مشارکت با بخش خصوصی، نخستین خط تولید صنعتی تراشه MEMS ایران را راه‌اندازی کرده و زیرساخت اولین نانوفب ملی کشور را ایجاد کرده است. در کنار این زیرساخت‌ها، مرکز ابر کلاد ملی میکروالکترونیک تشکیل شد و آزمایشگاه‌های ملی تراشه‌های کوانتومی به مرحله بهره‌برداری نزدیک شده‌اند.  

در بخش نانو و میکرو، ایران با پشتیبانی معاونت علمی اکنون در رتبه ششم جهانی تولید علم نانو قرار دارد؛ بیش از 1700 محصول نانو توسط شرکت‌های ایرانی تولید شده که مجموع بازار آن در سال 1403 به 62 همت رسیده است. 7 محصول بدیع نانویی با سطح نوآوری جهانی، تصویب 18 استاندارد ملی و 3 استاندارد بین‌المللی، اعطای گواهی‌نامه کیفیت به 155 محصول و حمایت از 2541 محقق نانو در قالب طرح‌های پژوهشی مأموریت‌گرا از مهم‌ترین دستاوردهای این بخش محسوب می‌شود.  

در حوزه فناوری‌های کوانتومی، معاونت علمی با تدوین سند ملی توسعه کوانتوم و تشکیل ستاد توسعه علوم و فناوری‌های کوانتومی گام بزرگی در پایه‌گذاری علم کوانتوم در کشور برداشته است. در این چارچوب، سرمایه‌گذاری معادل 25 میلیون دلار برای تأسیس یک آزمایشگاه پیشرفته نانوفابریکیشن و 1670 میلیارد ریال برای ایجاد 8 مرکز کوانتومی در دانشگاه‌های برتر و سه آزمایشگاه آموزشی در دانشگاه‌های صنعتی شریف، شهید بهشتی و اصفهان تا پایان 1404 انجام شده است. همچنین بیش از 55 طرح پژوهشی با اعتبار 400 میلیارد ریال با حمایت بنیاد ملی علم در حال اجراست و دوره‌های مهارتی کوتاه‌مدت، بورسیه‌های تحصیلی و دروس جدید دانشگاهی در حوزه کوانتوم ایجاد شده‌اند.  

وضعیت بودجه‌ای سال 1404  

با این‌حال، بررسی ارقام رسمی بودجه نشان می‌دهد مصوبات مالی سال 1404 برای ستادهای زیرمجموعه معاونت علمی هنوز در مرحله ابلاغ کامل نیست. داده‌های رسمی حاکی است که اگرچه در قانون بودجه 1404 برای ستادهای تخصصی معاونت علمی ارقام قابل توجهی پیش‌بینی شده، در مرحله ابلاغ تنها بخشی از آن محقق شده است:  

معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری: رقم مصوب در قانون بودجه 1404 حدود 2071 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 2009 میلیارد تومان.  

ستاد توسعه فناوری‌های راهبردی: رقم مصوب 330 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 320 میلیارد تومان.  

ستاد سلول‌های بنیادی: رقم مصوب 707 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 686 میلیارد تومان.  

ستاد فناوری‌های فوتونیک و لیزر: رقم مصوب 90 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 87 میلیارد تومان.  

ستاد فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته: رقم مصوب 2493 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 2419 میلیارد تومان.  

کارگروه توسعه اقتصاد دیجیتال: رقم مصوب 3396 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 3294 میلیارد تومان.  

ستاد توسعه علوم شناختی: رقم مصوب 755 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 733 میلیارد تومان.  

ستاد توسعه زیست‌فناوری: رقم مصوب 2893 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 2806 میلیارد تومان.  

در کنار این ردیف‌ها، اعتبارات کلان ملی در سطح برنامه‌های فرادستگاهی نیز ثبت شده است:  

بند «پ» ماده 99 برنامه هفتم پیشرفت: رقم مصوب و ابلاغ‌شده 229٬000 میلیارد تومان (229 همت).  

بند «ت» ماده 99 (طرح‌های پیشران و دانش‌بنیان): رقم مصوب و ابلاغ‌شده 80٬000 میلیارد تومان (80 همت).  

هزینه‌های موضوعی ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان: رقم مصوب و ابلاغ‌شده 30٬000 میلیارد تومان (30 همت).  

مرکز هوش مصنوعی: رقم مصوب 2٬000 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 1٬880 میلیارد تومان.  

طرح پیشران: رقم مصوب 1٬700 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 1٬598 میلیارد تومان.  

طرح آب ژرف: رقم مصوب 1٬002 میلیارد تومان و رقم ابلاغ‌شده 952 میلیارد تومان.  

براساس برآوردهای تجمیعی، مجموع بودجه مصوب قانون 1404 برای معاونت علمی و ستادهای زیرمجموعه تا طرح آب ژرف حدود 37٬805 میلیارد تومان (37.8 همت) برآورد شده است. این رقم یکی از پایین‌ترین سهم‌های بودجه‌ای حوزه علم و فناوری در میان نهادهای توسعه‌ای کشور محسوب می‌شود و در قیاس با بندهای ملی برنامه هفتم، از اختلاف مقیاس قابل توجهی برخوردار است.  

با وجود تضییق‌های مالی و میزان تخصیص پایین تا زمان تنظیم گزارش، عملکرد معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری طی شش‌ماهه نخست سال 1404 نشان می‌دهد این مجموعه با تمرکز بر پیشبرد طرح‌های راهبردی ملی توانسته جایگاه ایران را در عرصه‌های نوینی چون هوش مصنوعی، کوانتوم، میکروالکترونیک و نانو تثبیت کند.

استمرار این مسیر نیازمند ابلاغ کامل بودجه مصوب و رفع تأخیرهای تخصیصی است تا ظرفیت شکل‌گرفته در شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز آزمایشگاهی از سطح موفقیت‌های علمی به ثمرات اقتصادی و صنعتی پایدار تبدیل شود.  

بر اساس دیدگاه تحلیل‌گران، عدم تخصیص به‌موقع بودجه مصوب معاونت علمی در سال 1404 در صورت استمرار می‌تواند موجب کندی روند جهش فناوری کشور شود؛ اما در مقابل، استمرار فعالیت‌های فعلی نشان داده است که حتی در شرایط تخصیص شش‌درصدی بودجه تا پایان شهریورماه، موتور نوآوری کشور خاموش نشده و علم و فناوری ایران مسیر پیشرفت خود را با اتکاء به توان داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان ادامه می‌دهد.

انتهای پیام/