گل محمدی؛ میراث ایرانی در معرض غفلت جهانی
اخیراً خبرهایی در برخی رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر اینکه «گل محمدی به نام عربستان ثبت شده است». هرچند صحت رسمی این موضوع هنوز از سوی مراجع بین‌المللی تأیید نشده، همین بازتاب رسانه‌ای کافی بود تا بار دیگر نگاه‌ها به غفلت دیرینه ایران از ثبت جهانی و برندسازی ملی این محصول جلب شود.
گل محمدی تنها یک محصول کشاورزی نیست؛ بلکه نمادی از آیین، فرهنگ و عطر ایرانی است. قرن‌هاست که گلاب قمصر، نیاسر، خوانسار و لاله‌زار، نام ایران را با رایحه‌ای خوش در جهان زنده نگه داشته‌اند. با این حال، کشورهایی مانند ترکیه و عربستان با سرمایه‌گذاری در فرآوری، بسته‌بندی و بازاریابی بین‌المللی توانسته‌اند سهم بازار جهانی این محصول را به نام خود ثبت کنند.
براساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیرکشت گل محمدی در ایران از حدود ۱۹ هزار هکتار در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۳۰ هزار هکتار در سال ۱۴۰۲ رسیده است؛ رشدی نزدیک به ۵۰ درصد. تولید سالانه نیز به حدود ۶۸ تا ۹۰ هزار تن گل تازه افزایش یافته و ایران با بیش از ۷۰ درصد سهم از تولید جهانی، در جایگاه نخست جهان قرار دارد.
با این حال، سهم ایران از بازار فرآورده‌های گل محمدی — مانند گلاب، اسانس و محصولات آرایشی و دارویی — کمتر از ۱۰ درصد است. سال گذشته تنها حدود ۵۱۹ تن غنچه و گل‌برگ خشک با ارزشی نزدیک به ۲.۶ میلیون دلار صادر شد؛ رقمی که با ظرفیت عظیم کشور همخوانی ندارد.
در این میان، استان چهارمحال و بختیاری به یکی از کانون‌های مهم توسعه کشت گل محمدی تبدیل شده است. یزدان احمدزاده، معاون مدیریت باغبانی و مجری گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی استان، می‌گوید«تاکنون ۳۶۰ هکتار از زمین‌های استان به کشت گل محمدی اختصاص یافته که ۷۰ هکتار دیم و ۲۹۰ هکتار آبی است. شهرستان بروجن با ۱۲۰ هکتار بیشترین سطح زیرکشت را دارد و شهرکرد با ۶۰ هکتار در رتبه دوم قرار گرفته است.»
وی افزود که گل محمدی گیاهی کم‌آب‌بر و مقاوم به خشکی است و میانگین برداشت آن در زمین‌های آبی و دیم چهار تن در هکتار است؛ بنابراین سالانه حدود ۱,۴۰۰ تن گل محمدی در استان برداشت می‌شود.
کارشناسان حوزه کشاورزی و صنایع تبدیلی معتقدند ایران هنوز نتوانسته از این «طلای صورتی» بهره‌برداری اقتصادی شایسته‌ای داشته باشد. بخش عمده محصول به‌صورت خام فروخته می‌شود و صنعت فرآوری و صادرات محصولات بسته‌بندی‌شده توسعه نیافته است؛ در نتیجه کشورهای دیگر با خرید مواد خام، فرآوری و بسته‌بندی را انجام می‌دهند و محصول را با برند خود روانه بازار جهانی می‌کنند.
ثبت جهانی گل محمدی و آیین گلاب‌گیری ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو هنوز به نتیجه نرسیده است، در حالی که ترکیه و عربستان با عنوان‌هایی چون «رز طائف» یا «رز دمشقی» پرونده‌هایی برای ثبت جهانی ارائه کرده‌اند. کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت عدم اقدام سریع، هویت جهانی این میراث ایرانی ممکن است از دست برود.
واقعیت آن است که رقابت امروز کشورها تنها در عرصه سیاسی یا نظامی نیست؛ بلکه در میدان هویت و برند ملی جریان دارد. هر محصول و آیینی که از ایران برخیزد و به نام دیگری ثبت شود، بخشی از حافظه تاریخی و فرهنگی ما به‌صورت خاموش از دست می‌رود.
اکنون زمان آن است که وزارت میراث فرهنگی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان ملی استاندارد و بخش خصوصی در قالب یک طرح ملی برای ثبت، برندینگ و صادرات گل محمدی ایران اقدام کنند.
گل محمدی ایران فقط یک محصول اقتصادی نیست؛ بلکه بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ، آیین و روح ایران است — میراثی که اگر دیر بجنبیم، ممکن است دیگر به نام ما شناخته نشود.
منابع:
پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت جهاد کشاورزی (آمار تولید و سطح زیرکشت ملی گل محمدی)
خبرگزاری ایرنا – گزارش استانی چهارمحال و بختیاری، سخنان یزدان احمدزاده (آبان ۱۴۰۴)
خبرگزاری ایسنا و تسنیم – تحلیل بازار جهانی گل محمدی و فرآورده‌های آن
