گزارش ویژه تسنیم| سفر به قلب تمدن ایران/ روایتی از 6 هزار سال تاریخ زنده در شهر سوخته فیلم
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، در دل جنوب شرق ایران موزه‌ای قرار دارد که نه فقط یک فضای نمایشی، بلکه روایتی زنده از هویت و تمدنی 6 هزار ساله است. موزه جنوب شرق کشور در زاهدان، یکی از مهم‌ترین گنجینه‌های باستان‌شناسی ایران است؛ جایی که تاریخ فراموش شده سیستان و بلوچستان دوباره نفس می‌کشد و با هر ویترینی، لایه‌ای تازه از گذشته باشکوه این سرزمین آشکار می‌شود.
گزارش تازه از این موزه نشان می‌دهد که جنوب شرق ایران تنها یک منطقه جغرافیایی نیست، بلکه سرزمینی است با سابقه‌ای درخشان در مهندسی، شهرسازی، هنر و اسطوره. از نخستین سیستم فاضلاب جهان در شهر سوخته گرفته تا سفال‌های ظریف اسپیدژ و نیکشهر، هر اثر روایتگر دانشی است که هزاران سال پیش در این خاک شکل گرفته و امروز توجه پژوهشگران جهانی را برانگیخته است.
محمدعلی ابراهیمی، رئیس موزه جنوب شرق کشور در معرفی این آثار تأکید می‌کند که بخش باستان‌شناسی موزه تنها ویترینی از اشیا نیست؛ بلکه تصویری مستند از چهار محوطه مهم ایران شامل شهر سوخته، اسپیدژ، شهداد و جیرفت را پیش روی بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. این انتخاب نشان می‌دهد که سیستان و بلوچستان نه یک نقطه حاشیه‌ای، بلکه قلب تمدنی بخش مهمی از فلات ایران بوده است.
یکی از برجسته‌ترین کشفیات به نمایش گذاشته شده، سیستم لوله‌گذاری سفالی مربوط به 6 هزار سال پیش است؛ یافته‌ای که نگاه رایج درباره سطح فناوری در دوران باستان را دگرگون می‌کند. این مدارک نشان می‌دهد مردم شهر سوخته از ساختار پیشرفته مدیریت فاضلاب استفاده می‌کرده‌اند؛ سامانه‌ای که بخش قابل توجهی از جامعه آن دوره را در بر می‌گرفته است.
در کنار فناوری‌های شگفت‌انگیز، هنر نیز جایگاهی ویژه در روایت این موزه دارد. سفال‌های اسپیدژ و نیکشهر که با نقوش برجسته، تناسب دقیق و تنوع کاربردی عرضه شده‌اند، اوج خلاقیت هنرمندان بلوچستان در هزاره‌های دور را بازتاب می‌دهند. این آثار نشان می‌دهد که زندگی مردم گذشته تنها بر پایه بقا استوار نبوده، بلکه با ذوق، زیبایی‌شناسی و مهارت همراه بوده است.
اما روایت موزه تنها در تاریخ مادی خلاصه نمی‌شود؛ سیستان و بلوچستان به‌عنوان خاستگاه پهلوانان شاهنامه، جایگاهی ممتاز در حافظه اسطوره‌ای ایران دارد. اشاره به رستم، زال و سهراب در شاهنامه و ثبت چندین‌باره نام سیستان در اثر فردوسی، این منطقه را به یکی از کانون‌های اصلی هویت حماسی ایرانی بدل کرده است؛ موضوعی که در بخش دیگری از موزه با آثار استاد حسین قوللر آقاسی جان می‌گیرد.
موزه جنوب شرق کشور امروز نه‌تنها به‌عنوان یک مرکز نمایش اشیای تاریخی، بلکه به‌عنوان نمادی از بازخوانی هویت ایرانی شناخته می‌شود؛ جایی که گذشته علمی، هنری و اسطوره‌ای سیستان و بلوچستان در کنار هم روایت می‌شود. این مجموعه فرصتی است برای گردشگران، محققان و علاقه‌مندان تا واقعیتی کمتر شنیده شده را از نزدیک لمس کنند؛ اینکه جنوب شرق ایران، سرزمین آغازهاست؛ از نخستین فناوری‌ها تا بزرگ‌ترین قهرمانان حماسه.
محمدعلی ابراهیمی، رئیس موزه جنوب شرق کشور در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به غنای تاریخی و فرهنگی منطقه جنوب شرق اظهار داشت: در طبقه باستان‌شناسی موزه، آثاری از چهار محوطه باستانی مهم شامل شهر سوخته و اسپیدژ در سیستان و بلوچستان، شهداد کرمان و جیرفت به نمایش گذاشته شده است.
وی با اشاره به یکی از شاخص‌ترین این اشیاء، گفت: یکی از اولین لوله‌گذاری‌های سیستم فاضلاب در جهان در موزه مشاهده می‌شود. این لوله‌های سفالی که مربوط به 6 هزار سال قبل هستند، نشان می‌دهند که نیاکان ما در شهر سوخته برای دفع فاضلاب از این سیستم لوله‌کشی استفاده می‌کردند. با توجه به نمونه‌هایی که باستان‌شناسان کشف کرده‌اند، درصد قابل توجهی از شهروندان در آن زمان از این سیستم مدرن بهره‌مند بوده‌اند.
رئیس موزه جنوب شرق کشور ادامه داد: در بخش دیگری از موزه، اشیای مربوط به منطقه بلوچستان و محوطه‌های باستانی نیکشهر، ایرانشهر، سراوان و جنوب بلوچستان به نمایش گذاشته شده است. در یکی از ویترین‌ها اشیای عالی از منطقه اسپیدژ و نیکشهر شامل سفال‌هایی بسیار نفیس و ارزشمند به چشم می‌خورد. این سفال‌ها هم از لحاظ حجم و هم از نظر نوع گل برجسته و نقوش دور تا دور قدح‌ها، اوج هنر، سلیقه و ذوق هنرمندان آن دوران را به نمایش می‌گذارند و نشان می‌دهند که از ظروف مختلف با کاربری‌ها و نقش‌های متنوع استفاده می‌شده است.
ابراهیمی با تاکید بر دانش بومی عمیق در منطقه سیستان و بلوچستان در هزاره‌های دور تاریخ گفت: اجداد و نیاکان ما در گذشته از انرژی باد به بهترین شکل استفاده می‌کردند. چیزی که امروز به عنوان یک تهدید بادهای 120 روزه شناخته می‌شود، در گذشته یک فرصت طلایی بود. یک هنرمند هم‌استانی ما، ماکتی از آس‌بادهای سیستان را به نمایش گذاشته است که سیستان را خاستگاه آس‌باد در دنیا معرفی می‌کند. از باد در کارخانه‌ها، تهویه و به عنوان یک سیستم سرمایشی در معماری منطقه سیستان بهره‌برداری می‌شده است. نمونه‌ای از بقایای این آس‌بادها در منطقه قلعه مچی شهرستان هامون وجود دارد که مرمت شده است. گردشگران می‌توانند هم از طریق این ماکت با آن معماری آشنا شوند و هم با سفر به منطقه سیستان و شهرستان هامون، این معماری شاخص فرهنگی استان و ایران را از نزدیک مشاهده کنند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به جایگاه سیستان و بلوچستان در ادبیات حماسی ایران اشاره کرد و گفت: سیستان و بلوچستان مرکز پیدایش داستان‌ها و قهرمانی‌های پهلوانان و مشاهیر کشور است که ابوالقاسم فردوسی در مجموعه بی‌نظیر شاهنامه به بهترین شکل آن را تدوین کرده است. این سرای بزرگ ایرانی بالغ بر ده‌ها بار از منطقه سیستان و بلوچستان در شاهنامه یاد کرده است. بسیاری از پهلوانان و قهرمانان شاهنامه از جمله رستم، زال و سهراب مربوط به منطقه سیستان هستند و اتفاقات بزرگ شاهنامه در سیستان رخ داده است.
رئیس موزه جنوب شرق کشور در پایان اظهار داشت: در این بخش از موزه تابلوهای نفیسی که توسط هنرمند بزرگ دوران قاجار و پهلوی، حسین قوللر آقاسی، نقاشی شده‌اند، به نمایش گذاشته‌ایم. این نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای معروف، داستان‌ها و رویدادهای مرتبط با شاهنامه و جنگ رستم و سهراب را به تصویر می‌کشند. این تابلوها هم از جنبه هنری نفیس هستند و هم از جنبه نمایشی و ارتباط با شاهنامه که مزین به هنر استاد حسین قوللر آقاسی نیز شده‌اند، بخش مهمی از موزه منطقه جنوب شرق را تشکیل می‌دهند.
آنچه امروز در موزه جنوب شرق کشور به نمایش درآمده، تنها مجموعه‌ای از اشیای تاریخی نیست؛ بلکه سندی زنده از توانمندی تمدنی سیستان و بلوچستان در عرصه‌های مهندسی، هنر و زیست‌فناوری باستان است. از سامانه پیشرفته فاضلاب شهر سوخته تا سفال‌های منحصربه‌فرد اسپیدژ و نیکشهر، این آثار نشان می‌دهند که جنوب‌شرق ایران در هزاره‌های گذشته از مراکز مهم نوآوری و زیست شهری سازمان‌یافته به شمار می‌رفته است.
روایت موزه همچنین بعد هویتی و فرهنگی این سرزمین را برجسته می‌سازد؛ جایی که سیستان نه فقط یک محوطه باستان‌شناسی، بلکه خاستگاه پهلوانان اسطوره‌ای و بخش مهمی از حافظه جمعی ایرانیان معرفی می‌شود. حضور تابلوهای قهوه‌خانه‌ای حسین قوللر آقاسی و اشاره به شخصیت‌های شاهنامه‌ای در دل این مجموعه، پیوند میان تاریخ مادی و میراث ادبی و حماسی کشور را ملموس‌تر می‌کند و تصویر کاملی از جایگاه سیستان در فرهنگ ملی ارائه می‌دهد.
موزه جنوب شرق کشور امروز فرصتی بی‌بدیل برای بازخوانی گذشته و الهام‌گیری برای آینده فراهم کرده است؛ مکانی که می‌تواند نه‌تنها مقصد پژوهشگران و گردشگران فرهنگی باشد، بلکه به‌عنوان محور توسعه گردشگری میراثی و تقویت هویت بومی نقش‌آفرینی کند. این موزه یادآوری می‌کند که سیستان و بلوچستان، سرزمین دست‌نیافتنی‌های تاریخی نیست؛ بلکه گنجینه‌ای زنده است که هر بار با نگاه تازه، لایه‌ای نو از تمدن ایرانی را آشکار می‌سازد.
انتهای پیام/
