منابع صندوق هوش مصنوعی از اپراتورها، صندوق نوآوری و معافیت‌های مالیاتی تأمین می‌شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، پنل هوش مصنوعی در مراسم AI Summit 2025 در دانشکدگان دانشگاه تهران با حضور مهدی محمدی؛ رئیس انجمن مدیریت فناوری ایران، احسان چیت‌ساز؛ معاون سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات، سیدمحمد محمدزاده ضیابری؛ رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور و مصطفی طاهری نماینده مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

مصطفی طاهری نماینده مجلس شورای اسلامی در این مراسم گفت: ما سه کار مهم را در سه محور انجام دادیم؛ نخست اینکه از سال 99 یکی از بحث‌ها موضوع سامانه‌ها و مدیریت کشور بر اساس داده‌ها و حکمرانی داده‌محور بود که منجر شد به قانون دوام که طراح آن بنده بودم و تبدیل به قانون شد. این قانون یک زیرساخت در خصوص داده‌های کشور ایجاد کرد که در قانون برنامه هفتم 47 بار به آن ارجاع شد. از میان 120 ماده برنامه هفتم شاید هیچ قانون زیرساختی تا این حد مورد ارجاع قرار نگرفته است.

وی تصریح کرد: وقتی فصل سلامت را نگاه می‌کنید بر اساس قانون مدیریت داده‌ها تنظیم شده است، همین طور در فصل غذا و فصل معدن، در همه این بخش‌ها از این قانون استفاده شده است. این قانون قرار نبود مستقیماً کار اجرایی کند، بلکه زیرساختی بود تا بخش‌های مختلف بتوانند حکمرانی خود را جلو ببرند، مثلاً در حوزه معدن دیگر نباید حقوق دولتی روی کاغذ نوشته شود و باید هوشمند عمل شود.

این نماینده مجلس شورای اسلامی درباره محور دوم فعالیت‌های خود گفت: کار دوم حوزه میکروالکترونیک بود. من در یکی از مقاطع تحصیلی در حوزه میکروالکترونیک فعالیت کرده بودم و یکی از عقب‌ماندگی‌های کشور در همین حوزه بود، این موضوع نیاز به قانون نداشت و بیشتر باید در حوزه بودجه دنبال می‌شد.

وی تصریح کرد: شاید بسیاری خبر نداشته باشند اما در میکروالکترونیک خیلی جلو آمده‌ایم؛ هم در فب و هم در طراحی شرکت‌ها کارهای بزرگی انجام شده است، بسیاری از این اقدامات هنوز علنی نشده است و هم در حوزه نظامی و هم غیرنظامی پیشرفت‌های خوبی رخ داده است، البته ساختارها چند بار تغییر کرد و بخش‌هایی که ارتباطی نداشت، کنار گذاشته شد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی موضوع سوم پیگیری‌ها را مربوط به حوزه هوش مصنوعی دانست و گفت: ما در مجلس با همکاری دوستان مرکز پژوهش‌ها تصمیم گرفتیم در حوزه هوش مصنوعی وارد قانون‌گذاری شویم. یادم هست در سال 400 یا 401 گفتم؛ “قوانین کشورهای دیگر را مطالعه کنید و ببینید کدام کشورها به‌سمت قانون‌گذاری رفته‌اند.”، آن زمان حدود 15 تا 16 کشور قانون داشتند و تا پایان دوره مجلس عدد به 33 کشور رسید، الآن که با شما صحبت می‌کنم بیش از 100 کشور یا قانون دارند یا در حال تدوین قانون هستند.

وی افزود: ما یک متن آماده کردیم اما رسید به قانون برنامه هفتم. پیشنهاد شد که این موضوع به صورت لایحه باشد و نه طرح. با دوستان در دولت صحبت شد که آن را تبدیل به لایحه کنند. به همین دلیل در قانون برنامه هفتم زمان تعیین شد که ظرف شش ماه تشریفات قانونی مرتبط با هوش مصنوعی طی شود و قانون به مجلس بیاید.

طاهری تصریح کرد: در این بازه چند بار تذکر از سوی حضرت آقا به کشور داده شد. از سال 1400 شاید صریح‌ترین تذکرات در حوزه هوش مصنوعی مطرح شد. دو سه بار هم در جلسات هیئت دولت یا جلسات مهم دیگر این موضوع مورد تأکید قرار گرفت که اگر عقب بمانید این حوزه تبدیل به تکلیف می‌شود و باید جزو 10 کشور باشید و به لایه‌های عمیق بپردازید.

وی گفت: صحبت‌های حضرت آقا، یک تلنگر بود که نشان می‌داد این حوزه با سرعت باید پیش برود و نباید عقب ماند. اما متأسفانه مانند بسیاری از تلنگرهای جدی ایشان وقتی به دستگاه‌ها می‌رسد دچار آفت می‌شود. به جای همگرا شدن به سمت قله‌هایی که ایشان تشریح کردند، تطبیق‌سازی‌های سطحی و کارهای شعاری شکل می‌گیرد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مثلاً همه احساس تکلیف کردند که باید در هوش مصنوعی کاری انجام دهند. این ایرادی ندارد به شرطی که اقدامات همگرا باشد و واگرایی ایجاد نشود. من سندهای مختلفی دیدم؛ شورای عالی فضای مجازی یک سند منتشر کرد، شورای عالی انقلاب فرهنگی سند دیگری ارائه داد. وزارت ارتباطات نیز کارهایی انجام داد و اسنادی منتشر کرد که البته بیشتر متمرکز بر حوزه خود بود. وزارت علوم و دستگاه‌های دیگر هم اقداماتی داشتند. این موازی‌کاری‌ها وجود داشت.

وی افزود: قانون برنامه هفتم ابلاغ شد اما در این دولت عملاً لایحه‌ای برای هوش مصنوعی آماده نشد و اقدامی انجام نگرفت.

طاهری در ادامه با اشاره به روند پیگیری موضوع در دولت قبل گفت: در دولت قبل معاونت علمی و فناوری مکاتباتی با رئیس‌جمهور داشت تا سازمان ملی هوش مصنوعی تشکیل شود. حتی نظر معاونت علمی این بود که بند مربوط به معاونت را از جای دیگر بردارید و معاون را اینجا بگذارید، چون اهمیت هوش مصنوعی از بسیاری از کارهای فعلی معاونت علمی بیشتر است.

وی افزود: شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در سند خود موضوع سازمان ملی هوش مصنوعی را دیده بود و در دولت قبل، یعنی در دوره انتقالی آقای مخبر که 50 روز مسئولیت داشت، سازمان ملی هوش مصنوعی با همان شورایی که اشاره شد شکل گرفت.

این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: با تغییر دولت چند اتفاق رخ داد. یک دوره آقای دکتر پزشکیان ابلاغ مشترکی با آقای مخبر صادر کردند که در زمینه هوش مصنوعی راهبری و کارها را انجام دهند. مدتی بعد حکم دیگری صادر شد و برخی مسئولیت‌ها به وزیر ارتباطات واگذار شد. یک ماه بعد دوباره بخشی از امور به معاونت علمی سپرده شد.

طاهری گفت: وقتی دیدیم لایحه هوش مصنوعی از سوی دولت ارائه نمی‌شود، متنی را که قبلاً آماده کرده بودیم به‌روزتر کردیم. با دوستان دانشگاهی، بخش خصوصی و افرادی که در حوزه هوش مصنوعی ادعا و تجربه داشتند جلسات مفصل برگزار کردیم. واقعاً جمع ساعت نفر را حساب نکردم، اما مفصل شنیدیم. قوانین و مدل‌های ساختاری کشورهای دیگر نیز بررسی شد.

این نماینده مجلس تصریح کرد: جمع‌بندی این کار پژوهشی و فکری این بود که حداقل کاری که باید انجام شود، تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی است. اگر این موضوع را کمتر از سطح سازمان ذیل رئیس‌جمهور تنزل بدهیم، ظلم به حوزه هوش مصنوعی کرده‌ایم. بالاخره این حوزه یک انقلاب صنعتی است، متفاوت از میکرو، نانو یا کوانتوم. حتی در برخی جاها شنیدم که هوش مصنوعی را هم‌تراز با انقلاب‌های اول تا پنجم می‌دانند، نه صرفاً یک انقلاب صنعتی پنجم.

وی افزود: به همین دلیل بر تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی اصرار کردیم. در دولت فعلی دیدگاه دلسوزانه معاونت علمی این بود که این حوزه باید همچنان به‌عنوان یک ستاد، مشابه نانو و سایر ستادهای موجود در معاونت علمی، اداره شود. معاونت علمی شاید 10 تا 15 ستاد دارد. استدلال ما این بود که اگر هوش مصنوعی یکی از هزار کار معاونت علمی باشد، ظلم به این حوزه است.

طاهری گفت: ما گفتیم باید سازمانی باشد که رئیس آن صبح تا شب و حتی در خواب به این فکر کند که چگونه عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم، نه اینکه هوش مصنوعی فقط یکی از فعالیت‌های پراکنده دستگاه‌ها باشد.

وی ادامه داد: با وجود اینکه دولت با طرح ما مخالفت کرد، اما در نهایت نمایندگان مجلس و دولت استدلال‌ها را شنیدند و با رأی بسیار بالا به تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی رأی داده شد. اکنون کارهای این طرح در مجلس طی شده و البته رفت‌وبرگشت‌های شورای نگهبان ممکن است باقی مانده باشد. یک ماده نیز مربوط به ایجاد صندوق باقی مانده است.

این نماینده مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: در این قانون، مانند قانون دوام، به دنبال حل مسائل اجرایی کشور نبودیم؛ بلکه به دنبال ایجاد زیرساخت بودیم. همان‌طور که قانون دوام در 50 تا 60 بخش قانون برنامه هفتم مورد ارجاع قرار گرفت، این قانون نیز باید بستر باشد تا بعداً در حوزه سلامت، ناترازی و سایر حوزه‌ها بر اساس آن کار شود. ما وارد جزئیات این حوزه‌ها نشدیم.

طاهری گفت: ما این بستر را آماده کردیم؛ بستری که زیرساخت می‌خواهد، داده می‌خواهد، ساختار می‌خواهد، برخی معافیت‌ها و حمایت‌های مالیاتی می‌خواهد و اگر کشور غفلت کند، باید خودش در لایه‌های عمیق وارد شود، مطالعات راهبردی انجام دهد، وضعیت تبادلات بین‌المللی روشن باشد و سرفصل‌های اصلی مشخص شود.

وی افزود: خوشبختانه تقریباً تمام این موارد در قانون تصویب شده است و صندوق نیز تصویب شد. پس از آن کشور در حوزه هوش مصنوعی ان‌شاءالله قانون‌دار خواهد شد. این چکیده‌ای از مراحل تدوین قانون هوش مصنوعی در مجلس بود.

طاهری در بخش پایانی سخنان خود گفت: اولاً در تدوین این قانون، برخلاف برخی گفته‌ها که می‌گویند بخش زیادی را وزارتخانه‌ها انجام داده‌اند، ما واقعاً تلاش کردیم هر جا که کار با استفاده از ساختارهای موجود قابل پیشبرد بود، آن را همان‌جا بسپاریم. مثلاً در ماده 7، حوزه زیرساخت به وزارت ارتباطات واگذار شد و نگفتیم دوباره متولی این بخش سازمان ملی هوش مصنوعی باشد.

وی افزود: در حوزه تربیت نیروی انسانی، موضوع اساتید، دانشگاه‌ها و آموزش تخصصی، از ظرفیت وزارت علوم، وزارت بهداشت و حتی آموزش و پرورش در سطوح مختلف فنی استفاده شد. در هر بخشی که توضیح بدهم سعی کردیم ظرفیت‌های موجود فعال بماند و کارها تعطیل نشود و همه وظایف به سازمان منتقل نشود.

این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: همان‌طور که اشاره شد نیاز بود جایی برای راهبری و هدایت دستگاه‌ها وجود داشته باشد، چون بخشی از کار این است که خود دولت باید رونق ایجاد کند. مثلاً در ناترازی، وزارت نفت و وزارت کشاورزی چه کسی را بالادست داشته باشند که پیگیری کند و بگوید تکلیف انجام نشده است؟ وقتی می‌گوییم وزارتخانه، وزارتخانه چقدر می‌تواند برای سایر وزارتخانه‌ها تکلیف تعیین کند؟ اما وقتی گفته می‌شود زیر نظر رئیس‌جمهور، یعنی رئیس‌جمهور این کار را انجام می‌دهد.

وی تصریح کرد: همه این موارد با دقت بررسی شد و ما واقعاً نمی‌خواستیم کارهای دیگر دستگاه‌ها تعطیل شود و فقط این بخش جلو برود. این موضوع را به‌صورت حداکثری رعایت کردیم.

این نماینده مجلس گفت: من بسیار امیدوار هستم. ما نقاط قوت کم نداریم. همین الآن مثلاً در تولید مقاله در منطقه قطعاً رتبه اول هستیم. رتبه ما یک است، هرچند گفته شد قبلاً دوم بوده، اما اکنون اول هستیم. بنابراین در برخی حوزه‌ها نقاط قوت واقعی داریم. اگر این نقاط قوت را درست قدر بدانیم، حتماً در لایه‌های مهندسی، تربیت نیروی انسانی و مدل‌ها می‌توانیم پیش برویم.

وی تأکید کرد: اگر بتوانیم همگرایی ایجاد کنیم، امکان اینکه خودمان را از رتبه 60 به 20 یا حتی 10 برسانیم وجود دارد. اختلاف‌ها در آن رتبه‌ها زیاد نیست و می‌توانیم این مسیر را طی کنیم. امیدوارم دولت نیز با این قانون همراهی کند.

طاهری گفت: ما تلاش کردیم در قانون هم از ظرفیت‌ها استفاده شود و هم جاهایی که نگرانی وجود داشت که کارها زمین بماند، پوشش داده شود. مثلاً مرکز مطالعات و برخی بخش‌های مشابه. اما درباره سایر قسمت‌ها از ظرفیت‌های موجود استفاده کرده‌ایم.

وی درباره صندوق هوش مصنوعی توضیح داد: آنچه تا الآن پیش رفته این است که بخشی از منابع از حق اپراتورها، بخشی از صندوق نوآوری و شکوفایی و بخشی از محل آورده خود صندوق تأمین شود. صندوق نوآوری را هم مکلف کرده‌ایم حداقل 20 درصد از منابع را به حوزه هوش مصنوعی اختصاص دهد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: مقداری هم از محل ماده 11، یعنی معافیت مالیاتی شرکت‌هایی که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند، تأمین می‌شود. بنابراین نمی‌توان عدد مشخصی اعلام کرد، اما به نظر من در شروع کار مشکل منابع نخواهیم داشت.

انتهای پیام/