مهارت گفت‌وگو در خانواده؛ چرا زوج‌ها نمی‌توانند با هم حرف بزنند؟

ایده روز؛ الهام قبادی– آزیتا محقق، روانشناس، در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایده روز پیرامون مهارت گفت‌و‌گو در خانواده گفت: گفت‌و‌گو یکی از اساسی‌ترین مهارت‌های مورد نیاز برای حفظ سلامت روان و پایداری روابط خانوادگی است. اما در دنیای امروز، با وجود فناوری‌های متنوع ارتباطی، بسیاری از زوج‌ها از ناتوانی در برقراری گفت‌وگوی مؤثر شکایت دارند. مشاجره‌های بی‌پایان، سوء‌تفاهم، دلخوری‌های انباشته و احساس تنهایی در رابطه از جمله پیامد‌های مستقیم ضعف در مهارت گفت‌و‌گو است.

در ادامه این روانشناس به دلایل روان‌شناختی و رفتاری این مشکل و راهکار‌های علمی برای تقویت ارتباط زوجین پرداخت. 

ریشه‌های ناتوانی در گفت‌و‌گو میان زوجین

 تفاوت در سبک‌های ارتباطی
از منظر روان‌شناسی ارتباط، هر فرد سبک خاصی برای بیان احساسات و نیاز‌های خود دارد. برخی افراد مستقیم و صریح صحبت می‌کنند، در حالی که همسرشان ممکن است غیرمستقیم یا احساسی‌تر باشد. این تفاوت‌های سبک بیان، اگر شناخته و پذیرفته نشوند، می‌توانند به سوء‌تفاهم‌های مکرر منجر شوند.. مطالعات نشان می‌دهد که زوج‌هایی که «ناسازگاری سبک ارتباطی» دارند، در ۷۰٪ موارد، اختلافات‌شان نه از موضوع مشکل، بلکه از نحوه‌ی حرف زدن سرچشمه می‌گیرد.

عدم ابراز احساسات واقعی
بسیاری از افراد در خانواده‌های سنتی یا کنترل‌گر رشد کرده‌اند که در آن بیان هیجان‌های منفی (مانند خشم یا غم) نوعی ضعف یا بی‌احترامی شمرده می‌شده است. نتیجه آن می‌شود که فرد در بزرگسالی احساسات خود را سرکوب کرده و از گفت‌و‌گو در مورد ناراحتی‌هایش می‌گریزد. این سکوت طولانی، به مرور باعث فاصله‌ی عاطفی میان زوجین می‌شود.

 ذهنیت دفاعی و ترس از قضاوت
در بسیاری از رابطه‌ها، یکی از طرفین از واکنش همسرش می‌ترسد؛ از این‌که سوء‌تفاهمی پیش بیاید یا مورد قضاوت قرار گیرد. این ترس موجب می‌شود که فرد نه با صداقت، بلکه با احتیاط و پنهان‌کاری حرف بزند. چنین فضایی فرصت گفت‌وگوی سالم را از بین می‌برد و تنش را افزایش می‌دهد.

 خستگی روانی و فشار‌های بیرونی
استرس شغلی، مشکلات اقتصادی و مسئولیت‌های روزمره می‌توانند سطح ظرفیت روانی افراد برای گوش دادن یا صحبت کردن مؤثر را کاهش دهند. وقتی ذهن درگیر باشد، گفت‌و‌گو جای خود را به سکوت یا عصبانیت می‌دهد. این حالت در بلندمدت به سردی و بی‌تفاوتی در رابطه منجر می‌شود.

استفاده از الگو‌های ارتباطی ناسالم
بسیاری از زوج‌ها، بدون آگاهی، الگو‌های رفتاری والدین خود را تکرار می‌کنند. اگر در خانواده‌ی مبدا گفت‌و‌گو به شکل تحکم‌آمیز، انتقادگرانه یا طعنه‌آمیز بوده است، احتمال انتقال همان الگو در زندگی زناشویی زیاد است.

پیامد‌های روانی ضعف در گفت‌و‌گو
ناتوانی در گفت‌و‌گو، علاوه بر افزایش تعارض، می‌تواند احساس «تنهایی در کنار دیگری» را تقویت کند. تحقیقات در روان‌شناسی خانواده نشان داده‌اند که زوج‌هایی که مهارت گفت‌و‌گو ندارند، بیشتر در معرض اضطراب، افسردگی و فرسودگی عاطفی قرار می‌گیرند. حتی میزان رضایت از زندگی جنسی نیز در این روابط به‌شدت کاهش می‌یابد؛ زیرا ارتباط مؤثر کلامی، پایه‌ی صمیمیت هیجانی و جسمی است.
 
راهکار‌های علمی برای بهبود مهارت گفت‌و‌گو در خانواده

گوش دادن فعال (Active Listening)
گوش دادن واقعی یعنی تمرکز کامل بر صحبت‌های طرف مقابل بدون قضاوت، قطع کلام یا برنامه‌ریزی برای پاسخ دادن. پژوهش‌ها نشان می‌دهد زوج‌هایی که در جلسات مشاوره، مهارت گوش دادن فعال را تمرین می‌کنند، تا ۵۰٪ کاهش تنش را تجربه می‌کنند.

استفاده از «پیام‌های من» به جای «پیام‌های تو»
به جای گفتن “تو هیچ‌وقت منو درک نمی‌کنی”، بگویید “من احساس می‌کنم که درک نمی‌شوم”. این تغییر کوچک، لحن مکالمه را از حالت اتهامی به بیان احساسی تبدیل کرده و مقاومت دفاعی همسر را کاهش می‌دهد.

تنظیم زمان مناسب برای گفت‌و‌گو
بحث درباره‌ی مسائل مهم در زمان خستگی یا عصبانیت، نتیجه‌ای جز تشدید تعارض ندارد. بهترین زمان برای گفت‌و‌گو زمانی است که هر دو آرام و پذیرنده‌اند.

تمرین همدلی (Empathy Training)
همدلی یعنی دیدن دنیا از زاویه‌ی نگاه دیگری. تمرین روزانه‌ی همدلی، مانند تکرار جمله‌ی «اگر جای او بودم چه احساسی داشتم؟»، می‌تواند درک متقابل را عمیق‌تر کند.

مراجعه به مشاور خانواده
در مواردی که تعارض‌ها ریشه‌دار شوند، کمک گرفتن از روان‌شناس خانواده یا زوج‌درمانگر، بهترین گزینه است. روش‌هایی مانند «درمان ارتباطی ایموشنال» (EFT) و «درمان شناختی-رفتاری زوجین» (CBT for Couples) به‌صورت علمی ثابت کرده‌اند که باعث بازسازی الگوهای ارتباطی و افزایش رضایت زناشویی می‌شوند.

محقق روانشناس در پایان خاطر نشان کرد: مهارت گفت‌و‌گو یک ویژگی ذاتی نیست، بلکه مهارتی است که باید آگاهانه آن را یاد گرفت، تمرین کرد و ارتقا داد. ضعف در گفت‌و‌گو معمولاً نه به دلیل بی‌احساسی، بلکه به دلیل ناآگاهی از روش درست بیان و شنیدن است. زوج‌هایی که می‌آموزند بدون قضاوت، با احترام و همدلی با یکدیگر صحبت کنند، نه‌تنها اختلاف‌ها را بهتر حل می‌کنند، بلکه عشق و امنیت روانی بیشتری در رابطه خود تجربه خواهند کرد.